Category Archives: ԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

«ԱՆՁԸ ՊԱՀՊԱՆԵԼ/ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ» ԲԱՌԱԻՄԱՍՏԱՅԻՆ ԵՆԹԱԲԱԶՄՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄ – 2023-4

Արտաշես Ռ. Մարտիրոսյան

Հայերենի բառապաշարի պատմական շերտերի ուսումնասիրությունը փաստում է, որ հատկապես հինհայերենյան շրջանում բառապաշարի ռազմագիտական տերմինաբանության շերտը ձևավորվել է իրանյան փոխառություններից:

ՀՆԴԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԾԱԳՄԱՆ ՀԱՅԵՐԵՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ԵՐԿԱՏՈՒՄԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՑՈՒՄԸ – 2023-3

(ցեղակից լեզուների հետ առնչությունների համատեքստում)

Վազգեն Գ. Համբարձումյան

Իրականության երկատումային առանձնացումը (դիխոտոմիկ դիստրիբուցիա)՝ իբրև մտածողության ձև, հատուկ է եղել նաև հնդեվրոպական նախալեզուն կրող ժողովուրդներին, որի՝ տարբեր բնույթի արտացոլումներ հայտնի են ցեղակից լեզուների վիպական (առասպելական-բանաստեղծական) հատվածներում: Սույն հոդվածում կանդրադառնանք նման արտացոլումներից մեկին, հատկապես՝ այդ բնագավառում կուտակված նոր տվյալների համադրմամբ, առանձին դեպքերում՝ նաև անհրաժեշտ վերանայումներով, ուստի հարկ ենք համարում սկսել փոքր-ինչ հեռվից:

ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ԴԱՐԻ ՀԱՅԵՐԵՆ ԼԵԶՎԱՆՈՒՆՆԵՐԸ – 2023-3

Դավիթ Ս. Գյուրջինյան

V դարում՝ մաշտոցյան գրերի գյուտից հետո, սկիզբ է դրվել հայոց գրավոր մշակույթին: V դարի հայերեն ինքնուրույն և թարգմանական գրականության մեջ գործածված է հարուստ և բազմազան բառապաշար, որի միջոցով արտահայտվում են այդ ժամանակաշրջանի Հայաստանի և հարակից երկրների պետական և հասարակական կառուցվածքի, վարչատարածքային բաժանման, հարևան ժողովուրդների հետ Հայաստանի ռազմական, քաղաքական, դիվանագիտական և այլ հարաբերությունների, տնտեսական գործունեության, կրոնաեկեղեցական կյանքի, ինչպես նաև գիտության, մշակույթի տարբեր բնագավառների այլազան իրողություններ:

ԳՐԱԲԱՐՅԱՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ յ (y), ւ (w) ԵՎ ԼԱՏԻՆԵՐԵՆԻ i (j), u (w/v) ՁԱՅՆՈՐԴՆԵՐԸ (զուգադրական քննություն) – 2023-2

Լիանա Վ. Ազիզյան

Գրաբարյան հայերենում տարբերակվող ձայնորդներից՝ լ (l), ղ (á), մ (m), ն (n), ր (r), ռ (৘), յ (y), ւ (w), վերջին երկուսը՝ յ (y)-ն և ւ (w)-ը, մասնակցում են երկբարբառների և եռաբարբառների կազմավորմանը՝ ի տարբերություն մյուսների, որոնք այդպիսի գործառույթ չունեն: Այդ հանգամանքը մեզ հիմք է տալիս նշված երկու ձայնորդները քննելու միասնաբար:

ՀԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԵՐԿԲԱՐԲԱՌՆԵՐԸ (տարաժամանակյա քննություն) – 2023-2

Վարդան Զ. Պետրոսյան

Հին հայերենի երկբարբառային կազմությունների տարաժամանակյա դիտարկումներ առկա են Հ. Հյուբշմանի, Հ. Պեդերսընի, Ա. Մեյեի, Հ. Աճառյանի, Գ. Ջահուկյանի, Է. Թումանյանի և Յու. Գաբրիելյանի աշխատություններում: Բացառությամբ վերջինի, որն ինչպես առհասարակ հին հայերենի, այնպես էլ մասնավորապես նշված հիմնահարցի քննությունն իրականացնում է բնական լեզվաբանության սկզբունքների համաձայն, մյուսների նկատառումներն ընդհանուր առմամբ ավանդական հնդեվրոպաբանության պատկերացումների տիրույթում են: 

ՄԱՐՄՆԱՄԱՍԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐՈՎ ԳՐԱԲԱՐՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՄԱԾԻՆ ԲԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԻՊԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ – 2023-1

(համաժամանակյա և տարժամանակյա հայեցակետեր)

Լալիկ Մ. Խաչատրյան

Հոդվածում դիտարկվում են հին հայերենի վերլուծական կառույցների փոխակերպումները կցական բարդությունների. երևույթը քննվում է ինչպես գրաբարյան համաժամանակյա գոյավիճակում, այնպես էլ գրաբար-արդի հայերեն տարժամանակյա դիտվածքում։ Քննության ոլորտ են ընդգրկվել անվանաբայական հարադրությունները, որոնց արտահայտության պլաններում կան մարմնամասերի անվանումներ։ Որպես բայական հարադրությունների այդօրինակ բաղադրիչներ հանդես են գալիս ակն, ձեռն, ունկն, ծունր, արիւն, դէմք և այլ բառեր։

ՊԱՏԿԵՐԱՎՈՐՄԱՆ-ԱՐՏԱՀԱՅՏՉԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ ՈՐՊԵՍ ՆԵՐԻՄԱՍՏԻ ԱՐՏԱՀԱՅՏՄԱՆ ՈՃԱԿԱՆ ՀՆԱՐԱՆՔՆԵՐ – 2022-4

Քննություն նոր լույսի ներքո

Միրանուշ Է. Կեսոյան

Պատկերավորման-արտահայտչական միջոցները խոսքն ազդեցիկ, տպավորիչ, պատկերավոր դարձնող, հարստացնող ոճական հնարանքներ են: Լեզվաբանության մեջ դրանք մեծ մասամբ քննվել են հենց այդ տեսանկյունից: Սակայն դրանք ունեն մի յուրօրինակ գործառույթ ևս, այն է՝ կարող են ծառայել ոչ բացահայտ,
թաքնված, այսինքն՝ ներակա իմաստների արտահայտմանը:

ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉՈՒՄ ՀԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՍՏՈՐԱԴԱՍԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿԻ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ – 2022-4

Հունարեն բնագրի համեմատությամբ

Սարգիս Ռ. Ավետյան

Այժմ լայնորեն ընդունված տեսակետի համաձայն՝ հին հայերենն ունեցել է բայական երեք եղանակ՝ սահմանական, հրամայական և ստորադասական։ Սրանցից սահմանականի և հրամայականի եղանակային կարգավիճակը որևէ առարկություն չի հարուցում։
Մինչդեռ ստորադասականի վերաբերյալ հայերենագիտության մեջ
մինչ օրս միասնականություն չկա։

ՖՐԱՆՍԵՐԵՆԻ ՀԱՅԵՐԵՆ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐԻ ՊԱՏՄԱԿԱՆ ՀՈԼՈՎՈՒՅԹԸ – 2022-3

Դավիթ Ս. Գյուրջինյան

Ֆրանսիացիների լեզուն ֆրանսերենն է, որը Ֆրանսիայի պետական լեզուն է, պաշտոնական լեզվի կարգավիճակ ունի Բելգիայում (ֆլամանդերենի հետ), Շվեյցարիայում (գերմաներենի, իտալերենի և ռետոռոմաներենի (ռումանշ, լադիներեն) հետ), Կանադայում (անգլերենի հետ), ինչպես նաև Ֆրանսիայի նախկին և այժմյան տիրույթների շուրջ քսան պետություններում: Ֆրանսերենը Միավորված ազգերի կազմակերպության և միջազգային տարբեր կազմակերպությունների պաշտոնական ու աշխատանքային լեզուներից է: Այն աշխարհի ազդեցիկ լեզուներից մեկն է, որով ստեղծվել են գրական և գիտական գլուխգործոցներ, արտահայտվել ազատատենչ և վեհ գաղափարներ:

ԲԱՌԱՐԱՆԱԳՐԱԿԱՆ ՄԻ ՀԱՐՑԻ ՇՈՒՐՋ – 2022-2

Փիլիսոփայական խնդրադաշտի համատեքստում

Գևորգ Գ. Հակոբյան
Հայաստանի Հանրապետության լեզվի կոմիտեն, Հայաստանի Հանրապետության «Լեզվի մասին» օրենքի համաձայն, մասնակցում է լեզվաքաղաքականության մշակմանն ու իրականացմանը, ինչը
«պետության կամ պետությունների միավորումների կամ էլ հասարակական ազդեցիկ հաստատությունների (երբեմն նաև հզոր անհատների) իրականացրած միջոցների համակարգն է, որի նպատակը այս կամ այն լեզվի կարգավիճակի և կառուցվածքի պահպանումն է (կամ փոփոխությունը)»։ Ուստի Լեզվի կոմիտեն, լինելով լեզվաքաղաքականության հիմնական գործորդը, զբաղվում է նաև լեզվաքարոզչությամբ և հաճախ մատնացույց անում լեզվական այն սխալները, որոնք տեղ են գտնում հանրային խոսույթում։