ՀԱՅ ՊԱՏՄԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՆՈՐ ՀԱՐԱՑՈՒՅՑԸ – 2014-1 Սմբատ Խ. Հովհաննիսյան Ժողովածուն ամփոփում է ԵՊՀ Համաշխարհային պատմության ամբիոնի և նրան մերձ կանգնած մի խումբ արհեստավարժների (պրոֆե սիոնալներ) հետազոտությունները: Վերլուծությունների և նպատակի բնույթով տարեգիրքը կարևոր խոսք է արդի հայ պատմագիտության բնա գավառում` ոչ միայն իր հարուստ բովանդակության և հայ պատ մագիտու թյան լավագույն ավանդույթները շարունակելու տեսանկյ ունից, այլև «պատ մու թյան գրութի նոր հնարավորության» առումով:
ԱՆԱՀԻՏ ԱՍՏՈՅԱՆ, ԴԱՐԻ ԿՈՂՈՊՈՒՏԸ. հայերի ունեզրկումը Օսմանյան կայսրությունում 1914-1923 թթ., Եր., «Նաիրի», 2013, 252 էջ – 2013-4 Արմեն Ց. Մարուքյան Հայոց ցեղասպանության արդյունքում հայ ժողովուրդն իր պատմական հայրենիքում ենթարկվել է ոչ միայն զանգվածային բնաջնջման, այլև ունեզրկման ու թալանի։ Հայերի զանգվածային ունեզրկման գործընթացը Հայոց ցեղասպանության պատմության ավելի քիչ ուսումնասիրված հիմնահարցերից է:
Վարդան Մատթէոսեան, Գրական-բանասիրական ուսումնասիրութիւններ, խմբագիր՝ տոքթ. Արմենակ Եղիայեան, Անթիլիաս, Լիբանան, 2009, 663 էջ – 2013-3 Նարինե Ա. Պետրոսյան Հայագիտական հանդեսների և սփյուռքահայ մա մուլի էջերում մշտապես առանձնանում են պատմական գիտությունների թեկնածու, գրականա գետ, բանասեր, թարգմանիչ, հայագիտության դա սախոս, խմբագիր Վարդան Մատթէոսեանի հոդվածները։ Դրանք աչքի են ընկնում հայ գրականության հայտնի ու մոռացված դեմքերի կենսա գրա կան կնճիռների պարզաբանման հետևողական նախանձախնդրու թյամբ, նրանց գրական վաստակը արժևորելու, անհայտությունից փրկելու ազնիվ մղումով:
«ՀՐԱՆՏ ՄԱԹԵՎՈՍՅԱՆ» ՖԻԼՄԻ ԳՐԱԽՈՍՈՒԹՅՈՒՆ – 2013-2 Ալա Ա. Խառատյան Հայ մշակույթի գործիչների վերաբերյալ ֆիլմերի շարքում իր տեսակով առանձնանում է Սլավի – Ավիկ Հարությունյանի հեղինակած ֆիլմը2, որն ըստ էության Մաթևոսյան – մտածողի կերպարի մեկնաբա նության յուրօրինակ ձև է: Այստեղ ամենակարևորն ու հետաքրքիրը հենց մտահղացումն է` փաստագրական ֆիլմ մշակութային մեծության մասին ձևաչափով։ Այն արդեն շատ բան է նշանակում` կապված կառուց վածքաբովանդակային շերտերի հետ և բանալի է դրանք մեկնելու համար: ֆիլմի յուրօրինակ ու ամբողջական կառույցում բազմաթիվ տարրերի առկայությունը մի սեմիոսֆերա է ստեղծել: Արդյունքում ունենք բարդ տեքստ, որը կարող ենք անվանել հիպերտեքստ, քանզի վերջինս իր հերթին բաղկացած է մի քանի ինտեքստերից, որոնք կապված են ներքին հարաբերություններով ու ինտերտեքստուալությամբ:
ԺԵՆՅԱ ՔԱԼԱՆԹԱՐՅԱՆԻ «ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ, ՈՒՍՈՒՄՆԱՍԻՐՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐ» ԺՈՂՈՎԱԾՈՒՆ – 2013-2 Հայկ Ա. Համբարձումյան 2012-ին հրատարակված այս ուշագրավ ժողովածուն1 ընդգրկում է վաստակաշատ գրականագետ Ժենյա Քալանթարյանի տար բեր տարիների անդրադարձները մեծ բանաստեղծի ստեղծագործության շրջափուլերին, առան ձին քերթվածներին և գրական հիմնախնդիրներին: Ժո ղո վածուի մեջ ներառված հոդվածները դասավորված են ոչ թե իրենց ստեղծ ման շարակարգությամբ, այլ Եղիշե Չարենցի ստեղ ծա գործու թյուն- ների ժամանակա գրությամբ, ինչն ապահովում է չարենցյ ան ներ քին ժամանակի ընկալման որոշակի ընթացքն ու ամբողջականությունը` ընդգծելով գրականագիտական ուսումնասիրության համար ե լա կե տա յին` գրող-ժամանակ հարաբերությունը:
ՆԻԿՈՂԱՅՈՍ ԱԴՈՆՑԻ ՀՐԱՊԱՐԱԿԱԽՈՍԱԿԱՆ ԺԱՌԱՆԳՈՒԹՅՈՒՆԸ – 2012-4 Ա. Հ. Երևանում` Գալուստ Գյուլբենկյան հիմնարկության մեկենասությամբ, հրապարակվել է Նիկողայոս Ադոնցի երկերի Զ հատորը, որն ընդգրկում է ականավոր պատմաբանի հրապարակախոսական ժառանգությունը։ Հատորում զետեղված է 32 միավոր հոդված և նյութ, որոնցից 16-ը լույս է տեսնում առաջին անգամ:
Գեղամ Պետրոսյան, Հայաստանի Հանրապետության հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ (1918-1920 թթ.), Եր., ԵՊՀ հրատ., 2012 – 2012-3 Արարատ Մ. Հակոբյան Ընթերցողի սեղանին է պրոֆեսորշ միջազգայնագետ Գ. Պետրոսյանի մենագրությունը, որում ամփոփված է Հայաստանի Հանրապետության և ՌՈւսաստանի հարաբերությունների պատմությունը՝ 1918 փ. մայիսից 1920 թ. ապրիլ ընկած ժամանակահատվածում: ՆԱխապետս մենագրությունը լույս է տեսել հայերեն, սակայն ռուսերենով հրատարակության փաստն արժանի է ավելի մեծ ուշադրության:
Հայոց ցեղասպանությունը վրաց պարբերական մամուլում 1914-1918 թթ. (վրացերեն) – 2012-2 Խաչատուր Ռ. Ստեփանյան Հայոց ցեղասպանության մասին տարբեր լեզուներով լույս տեսած ուսումնասիրությունների, փաստաթղթերի ու նյութերի ժողովածուների շարքը համալրելու եկավ 2011 թ. վերջերի Թբիլիսիում հրատարակված «Հայոց ցեղասպանությունը վրաց պարբերական մամուլում 1914-1918 թթ» ժողովածուն, որի տպագրությունը նախաձեռնել է «Արդարության և ժողովրդավարության հայ-եվրոպական դաշնության» Վրաստանի գրասենյակը:
Լուսինե Համբարձումյան–Մյուլլեր, Մայքլ Առլենը և նրա վիպաշխարհը – 2012-2 Ռուզան Գ. Ասատրյան Կարդալով Լուսինե Համբարձումյան-Մյուլլերի «Մայքլ Առլենը եւ նրա վիպաշխարհը» մենագրությունը՝ արդեն որերորդ անգամ համոզվում ենք, թե ինչ դժվարությամբ է դեպի հայ ընթերցողը բացվում Մայքլ Առլենի (Տիգրան Գույումճյանի) գրական հարուստ աշխարհը, որքան աններելիորեն քիչ է մեր ճանաչողության սահմանը, ինչ անհանդուրժող ենք անցյալներից հանիրավի ժառանգված կարծրատիպ մտայնությունների առջեւ:
Արշակ Ֆեթվաճեան։ Աշխատասիրութեամբ Լ. Բ. Չուգասզեանի, «Հայ արուեստի վարպետներ եւ գանձեր» Շուշանիկ Գ. Զոհրաբյան Աշխատության հիմնական նպատակն է լուսաբանել մեծ արվեստագետի մոռացության մատնված գեղագիտական ժառանգությունը եւ ցույց տալ Ֆեթվաճյանի նշանակալից դերը հայ գեղանկարչության, որոշ չափով նաեւ՝ արվեստագիտության զարգացման ասպարեզում:
