Category Archives: ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Արման Ս. Եղիազարյան
Աշխարհացույցյան Տայք աշխարհի ձեւավորման գործընթացի ուսումնասիրությունը լույս է սփռում Մեծ հայքի պատմության մի շարք մութ էջերի վրա, որոնց պարզաբանումը հույժ կարեւորություն ունի հայագիտության համար: Քանի որ Մեծ Հայքի Տայք աշխարհի վաղ եւ միջնադարյան շրջանի պատմությունը մշտապես կապված է եղել հայ իրականության կարեւորագույն իրադարձությունների հետ, հետազոտողները փորձել են տեղորոշել Տայքի՝ «Աշխարհացոյց»-ում հիշատակվող գավառները եւ հասել են էական, բայց ոչ ամբողջական արդյունքների:

Արման Ս. Եղիազարյան
Արաբական տիրապետության շրջանում իշխանաց իշխանի պաշտոնը Խալիֆայության կողմից տրվում էր Արմինիա վարչական միավորի գերա գույն իշխանին: Բագրատունիների կողմից Հայաստանի քաղա քական անկախության վերականգնման նախօրեին այդպիսիք էին Բա գարատ Բագրատունին և Աշոտ Բագրատունին1: Արաբական տիրապետության փաստացի վերացումից հետո, երբ Ար մինիայի իշխանաց իշխան Աշոտ Բագրատունին հռչակվեց Հայոց և Վրաց թագավոր (887-891 թթ.)2, իշխանաց իշխանի ինստիտուտը պահպանվեց, բայց ոչ անցյալի ընկալումով և իրավասություններով:

Մաս առաջին։ Սարգոն Բ-ի Ք. ա. 714 թ. արշաւանքի երթուղին մինչև Ուրարտու

Ալեքսան Յ. Յակոբեան
Ասորեստանի արքայ Սարգոն Բ-ն (Ք. ա. 722/721–705) իր իշխանության ութերորդ տարում կատարած արշաւանքը դէպի Մաննա, Զիկիրտու և Ուրարտու մանրամասն կամ համառօտ ձևով նկարագրել է բազմաթիւ վիմագրերում և յատկապէս՝ կաւէ մեծ սալիկի վրայ արձանագրուած՝ Աշշուր աստծուն ուղղուած ընդարձակ «նամակում», որը գրականութեան մէջ յաճախ անուանւում է Լուվրի աղիւսակ:

Մաս երրորդ։ Քաղկեդոնական երկրամասերի միավորումը և Այսրկովկասի քաղկեդոնականների միասնական թագավորության ստեղծումը

Արման Ս. Եղիազարյան
10-րդ դարի առաջին քառորդին Հայաստանում ու հարակից երկրներում տեղի ունեցած իրադարձությունները նպաստեցին Այսրկովկասի քաղկեդոնականների միավորմանը, որովհետև Հայոց Սմբատ Ա թագավորի (891-913) պարտության ու եղերական մահից հետո ձևավորված իրադրությունը, երբ շուրջ մեկ տասնամյակ Հայաստա նը փորձում էր վերականգնել իր նախկին հզորությունը, հնարավո րու թյուն տվեց Կղարջքի Բագրատունիներին ակտիվորեն լծվելու սկզբում զուտ վրացադավան երկրամասերի, իսկ այնուհետև՝ Այսր կով կասի բոլոր քաղ կեդոնականների միավորման գործին։

Հայկական դարձերես

Համլետ Կ. Դավթյան
Հայագիտության մեջ իր հաստատուն տեղն ունի այն պատմական ճշմարտությունը, որ քրիստոնեությունը Վիրք մուտք է գործել Մեծ Հայքի ճանապարհով1: Հայ և Վրաց սկզբնական եկեղեցիների ծագումն աբանական նույնությունը մինչև XX դարի 20-ականներն անվերապահորեն ընդունված էր նաև վրաց գիտնականների կողմից:

Մաս առաջին: Հատվածականության հաղթահարման քաղաքական հիմնանպատակի առաջադրումը և նրա իրագործմանն ուղղված առաջին քայլերը

Կարեն Պ. Հայրապետյան
Հայաստանի առաջին Հանրապետությունում (1918-1920 թթ.) մե ծաթիվ գաղթականության առկայությունը պետության կողմից հրա տապ լու ծումն եր պահանջող հիմնախնդիր էր, որը բացի հասա րա կականքա ղաքական և սոցիալ-տնտեսական ընդհանուր բնույթի դժվա րություն ներից, առաջ էր բերել նաև հատվածականության երևույթը:

Մաս երկրորդ։ Համավրացական թագավորության ինքնուրույն պատմական հեռանկարի ուրվագծերը

Արման Ս. Եղիազարյան
9-րդ դարից սկսած` Մեծ Հայքի որոշ սահմանամերձ գավառներում արձանագրված` այլ քաղաքակրթությունների հետ ինտենսիվ շփումները որակա կան այնպիսի փո փո խություններ էին առաջացրել, որ այդ միջավայրերը ժամանակակիցներն ընկալում էին իբրև հայկական իրականությունից կտրված երկրամասեր։ Ուստի դրանց տարածքներում հիմնվում էին իշխանություններ, որոնք զգալիորեն ամրապնդվելով` առաջ էին բերում քաղաքակրթական լուրջ տեղաշարժեր։ Նման միջավայրերից էր Կղարջքը, որը Մեծ Հայքի մաս էր, նրա բնակչությունը գերազանցապես հայկական էր, և այնտեղ իշխում էր հայկական իշխանատոհմը։

Ալեքսան Յ. Յակոբեան
Հայ էթնոսի (ժողովրդի) կազմաւորմանը նուիրուած վերջին շրջանի առաւել յաջողուած գործերը, մեր կարծիքով, Յովհ. Կարագէօզեանի եւ Մաքսիմ Կատուալեանի աշխատանքներն են: Դրանք նա՛խ գիտական պատշաճ ամբողջականությամբ էին յենւում Թամազ Գամկրէլիձէի եւ Վեաչ. Իւանովի յայտնի լեզուաբանական տեսության վրայ:

Արարատ Մ. Հակոբյան
Հայ պատմագիտական և հուշագրական գրականության մեջ գոյություն ունեն տարբեր, երբեմն իրարամերժ տեսակետներ Հայաստանի Սո ցիալիստական Խորհրդային Հանրապետության (ՀՍԽՀ) 1920–1922 թթ. միջազգային-իրավական կարգավիճակի, իսկ ավելի լայն ժամանակագրական կտրվածքով` ԽՍՀՄ կազմում նրա ինքնուրույնության աստիճանի շուրջ։

Մաս առաջին։ Բագրատունի իշխանների հաստատումը Կղարջքում և էթնոդավանական տեղաշարժերի սկիզբը

Արման Ս. Եղիազարյան
9-րդ դարում Մեծ Հայքի Գուգարք աշխարհի Կղարջք գավառում ձևավորված Բագրատունիների վրացական թագավորության ստեղծող ներն ու հաջողությամբ հզորացնողները արաբական տիրապետու թյան դեմ հայոց 774-775 թթ. ապստամբության պարտությունից հետո այնտեղ հաստատված Բագրատունի իշխաններն էին1: Այդուհետ` Կղարջքի Բագրատունիները կարողացան տիրել նաև Վիրքին, Աբխազաց (Եգերաց) թագավորությանը և Կախքին: Նրանց հիմնած սկզբում ամբողջական և ապա մասնատված վրացական թագա վորությունը գոյատևեց մինչև 19-րդ դարի սկիզբը, երբ վերացվեց ցարական Ռուսաստանի կողմից: