Category Archives: ԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

Վազգեն Գ. Համբարձումյան
Բանասիր. գիտ. դոկտոր

Հոդվածում քննության առարկա են XIX դ. ռուսական լեզվաբանական դպրոցի անվանի ներկայացուցիչ Քերովբե Պատկանյանի հիմնարար ներդրումը հայերենի հնդեվրոպական բնույթի և հայ բարբառների տեսության ուսումնասիրության հարցերում, որոնք արդի հայագիտության մեջ մնում են ստվերում:

Լալիկ Մ. Խաչատրյան

Հոդվածում դիտարկվում է իմաստափոխության դրսևորումներից մեկը` սրբայնացման (սակրալիզացիայի) իրողությունը, երբ բառերը կամ կապակցությունները ձեռք են բերում «սրբազան, Աստծուն վերաբերող» իմաստներ, որոնք իրենց էությամբ նշանակում են «բարձրարժեք, հարգանքի և պաշտամունքի արժանի»։

Արեն Մ. Սանթոյան, Նազիկ Գ. Հովհաննիսյան

Հայերենի բայական հարադրությունները, այդ թվում և զուգաբայական հարադրությունները լեզվաբաններն ուսումնասիրել են հատկապես իմաստային տեսանկյունից։ Հարցին անդրադարձել են Ա. Այտընյանը, Հ. Աճառյանը, Ս. Ղազարյանը, Մ. Աբեղյանը, Ա. Աբրահամյանը, Հ. Բարսեղյանը, Է. Աղայանը, Ա. Մարգարյանը, Գ. Սևակը, Վ. Առաքելյանը։ Զուգաբայական հարադրությունները նախապես առանձին բայեր չեն համարվել. առաջին բաղադրիչը (հիմնականում կալ, նստել, անցնել, գալ, երթալ բայերը) դիտվել է ավելադրություն, որը սաստկացրել է («զորացրել») մյուս բայի իմաստը։ Մ. Աբեղյանից սկսած՝ զուգաբայերն արդեն առանձին բայեր են դիտվում («երկու կից բայերն ասվում են իբրև մեկ բայ»), որոնց բաղադրիչների միավորումը կատարվում է անհրաժեշտաբար և իմաստային-քերականական և արտասանական հանգամանքներում։

Յուրի Ս. Ավետիսյան

Հայոց լեզվի տեսությունը տվել է ժամանակակից հայերենի քերակա- նության շատ վիճելի հարցերի պատասխանները։ Իհարկե, շատերի վերա- բերյալ էլ տակավին կան տարակարծություններ, որոնք ժամանակի ընթաց- քում կանցնեն քննարկումների ճանապարհ, կտրվեն պատասխաններ, կծնվեն նոր տարակարծություններ, և այսպես շարունակ։ Սա լեզվի տեսության զարգացման բնականոն ճանապարհն է։ Եվ լեզ- վի բոլոր մակարդակներում էլ կան հարցեր, որոնք առանձնապես ուշադ- րության չեն արժանացել կամ քննարկվել են ոչ բավարար չափով. միգուցե նաև այն պատճառով, որ համակարգային նշանակություն չեն ունեցել, կամ պարզապես դրանք հատուկ քննարկման առարկա դարձնելու առիթները չեն ներկայացել։ Ձևաբանական մակարդակում մենք առանձնացրել ենք դրանցից մի քանիսը՝ զրոն որպես թվական, մերոնք և ձերոնք բառերի խոսքիմասային պատկանելությունը։

Վարդան Զ. Պետրոսյան

Հին հայերենն ուներ տասնհինգ երկբարբառակերպ , որոնցից միայն վեցն էին սերում հ.-ե. երկբարբառային համակարգից (հմմտ. աւ (aṷ), եւ (eṷ), իւ (iṷ), ու (oṷ), այ (ai), ̭ոյ (oi)): Մյուսները կազմավորվել են հ.-ե. հիմք-լեզվից հայերենի առանձնանալուց հետո, որպես ինքնուրույն լեզու՝ նրա նախագրային շրջանի ավելի քան երկուհազարամյա պատմության հոլովույթում և իրենցից ներկայացնում են հնչյունափոխական (իմա՝ հնչույթափոխական) տարբեր գործընթացների արդյունք:

Արտաշես Ռ. Մարտիրոսյան

Հայերենի բառապաշարի պատմական շերտերի ուսումնասիրությունը փաստում է, որ հատկապես հինհայերենյան շրջանում բառապաշարի ռազմագիտական տերմինաբանության շերտը ձևավորվել է իրանյան փոխառություններից:

(ցեղակից լեզուների հետ առնչությունների համատեքստում)

Վազգեն Գ. Համբարձումյան

Իրականության երկատումային առանձնացումը (դիխոտոմիկ դիստրիբուցիա)՝ իբրև մտածողության ձև, հատուկ է եղել նաև հնդեվրոպական նախալեզուն կրող ժողովուրդներին, որի՝ տարբեր բնույթի արտացոլումներ հայտնի են ցեղակից լեզուների վիպական (առասպելական-բանաստեղծական) հատվածներում: Սույն հոդվածում կանդրադառնանք նման արտացոլումներից մեկին, հատկապես՝ այդ բնագավառում կուտակված նոր տվյալների համադրմամբ, առանձին դեպքերում՝ նաև անհրաժեշտ վերանայումներով, ուստի հարկ ենք համարում սկսել փոքր-ինչ հեռվից:

Դավիթ Ս. Գյուրջինյան

V դարում՝ մաշտոցյան գրերի գյուտից հետո, սկիզբ է դրվել հայոց գրավոր մշակույթին: V դարի հայերեն ինքնուրույն և թարգմանական գրականության մեջ գործածված է հարուստ և բազմազան բառապաշար, որի միջոցով արտահայտվում են այդ ժամանակաշրջանի Հայաստանի և հարակից երկրների պետական և հասարակական կառուցվածքի, վարչատարածքային բաժանման, հարևան ժողովուրդների հետ Հայաստանի ռազմական, քաղաքական, դիվանագիտական և այլ հարաբերությունների, տնտեսական գործունեության, կրոնաեկեղեցական կյանքի, ինչպես նաև գիտության, մշակույթի տարբեր բնագավառների այլազան իրողություններ:

Լիանա Վ. Ազիզյան

Գրաբարյան հայերենում տարբերակվող ձայնորդներից՝ լ (l), ղ (á), մ (m), ն (n), ր (r), ռ (৘), յ (y), ւ (w), վերջին երկուսը՝ յ (y)-ն և ւ (w)-ը, մասնակցում են երկբարբառների և եռաբարբառների կազմավորմանը՝ ի տարբերություն մյուսների, որոնք այդպիսի գործառույթ չունեն: Այդ հանգամանքը մեզ հիմք է տալիս նշված երկու ձայնորդները քննելու միասնաբար:

Վարդան Զ. Պետրոսյան

Հին հայերենի երկբարբառային կազմությունների տարաժամանակյա դիտարկումներ առկա են Հ. Հյուբշմանի, Հ. Պեդերսընի, Ա. Մեյեի, Հ. Աճառյանի, Գ. Ջահուկյանի, Է. Թումանյանի և Յու. Գաբրիելյանի աշխատություններում: Բացառությամբ վերջինի, որն ինչպես առհասարակ հին հայերենի, այնպես էլ մասնավորապես նշված հիմնահարցի քննությունն իրականացնում է բնական լեզվաբանության սկզբունքների համաձայն, մյուսների նկատառումներն ընդհանուր առմամբ ավանդական հնդեվրոպաբանության պատկերացումների տիրույթում են: