Category Archives: ՀԱՎԵԼՎԱԾ

Զինա Ա. Ավետիսյան

Գողթան գավառից սերած և 17-րդ դարի վերջին Ամստերդամում հաստատված Վանանդեցիների ընտանիքին էր վերապահված հայկական տպագրությունը և հայկական ինքնությունը նոր մակարդակի բարձրացնելու կարևոր դերը, քանզի Վանանդեցիներն իրենց բազմամյա անխոնջ գործունեությամբ նոր էջ բացեցին հայկական տպագրության պատմության մեջ՝ բարձր վարպետության հասցնելով նաև հայկական տպագրական արվեստը։

Կնիքների քննությամբ և Նախեդուռ գյուղի առնչությամբ

Սիրանուշ Մ. Ֆահրադյան

Ներկա հրապարակման մեջ ներկայացվող Ամենայն հայոց կաթողիկոս Հակոբ Ջուղայեցու (1655-1680) մագաղթյա կալվածագիրը, որը պահվում է Մաշտոցյան Մատենադարանի (ՄՄ) արխիվի բաժնի«Կաթողիկոսական դիվան» (ԿԴ) ֆոնդում, հետաքրքիր է ինչպես Սբ. Էջմիածնի հողային-կալվածական տիրույթները Արևելյան Վրաստանում ընդարձակելու նպատակով Հակոբ Ջուղայեցու ծավալած գործունեության քննությամբ, այնպես էլ իբրև եկեղեցական պատմաիրավական փաստաթուղթ՝ իր բազմաթիվ կնքադրոշմներով, որոնք ընդգծում են հարցի կարևորությունը:

Ուշագրավ վկայություններ Ալեքսանդր Թաիրյանի մասին՝ Ալեքսանդր Երիցյանի արխիվից

Հայկազ Ժ. Հովհաննիսյան

Հայազգի մեծ բարերար Ալեքսանդր Թաիրյանի (1815-1889) ծավալած գործունեությունը գրեթե անհայտ է հայ գիտական շրջանակներին: Նրա մասին միայն կցկտուր տեղեկություններ են հրապարակվել, որոնք, անշուշտ, չեն լուսաբանում նրա բազմաբեղուն գործունեությունը: Ալեքսանդր Թաիրյանի անունը նույնիսկ տեղ չի գտել հայկական նախկին ու ներկա հանրագիտարաններում, մինչդեռ անվիճելի է 19-րդ դարի երկրորդ կեսի և 20-րդ դարասկզբի հայ հասարակական-քաղաքական և տնտեսական կյանքում նրա ունեցած լուրջ ազդեցությունը:

Արծրուն Ա. Ավագյան

Սփյուռքահայ գրականության դասական հեղինակներից մեկի՝ Հակոբ Մնձուրու (Հակոբ Տեմիրճյան, 1886-1978) գրականությունը մարդու և աշխարհի բազում պատկերներ ու գեղեցկություններ է պարունակում։ Գրողին Մնձուրի գրական անունը, որը նրա հայրենի լեռնաշղթայի անվանումն է և «խարկված, այրված» է նշանակում, տվել է արևմտահայ հայտնի մտավորական, գրող Օննիկ Չիֆթե-Սարաֆը (Հովհաննես Աբիսողոմյան)՝ իրեն էլ մկրտելով Հովհաննես Ասպետ գրական անունով։

Մարինե Դ. Ղազարյան

Ներկա աշխարհաքաղաքական մարտահրավերները, մշակութային համընդհանրացման գործընթացները աննկատելիորեն նվազեցնում, վերացնում են «յուրայինի» և «օտարի» միջև եղած սահմանները՝ աստիճանաբար նույնատիպացնելով, այն է՝ ոչնչացնելով ազգային մշակույթը, ուստի պարտվում է նախ մշակույթը, ապա միայն՝ երկիրը։

Իսրայել Օրու կյանքի ու գործունեության իրական պատմությունը…

Արարատ Մ. Հակոբյան

Հայաստանի պատմական հարուստ ժառանգությունն այսօր էլ գաղափարաքաղաքական ու հոգևոր-բարոյական հզոր կռվան է հայ ժողովրդի անժամանցելի իրավունքների պաշտպանության և ազատության ու անկախության ուղով ընթանալու համար:

Ֆյոդոր Դոստոևսկու ծննդյան 200-ամյակի առթիվ

Պետրոս Հ. Դեմիրճյան
Վիթխարի է Ֆյոդոր Դոստոևսկու անհատականության և ստեղծագործության ազդեցությունը ռուս և համաշխարհային գրական-գիտական մտքի
զարգացման վրա: Ֆ. Դոստոևսկու գրական վաստակի հետազոտողները նշել են նրա ազդեցությունը այնպիսի մեծությունների վրա, ինչպիսիք են Կ.
Համսունն ու Հ. Հեսսեն, Ու. Ֆոլկներն ու Է. Հեմինգուեյը, Ա. Կամյուն ու Բ. Պաստեռնակը, Ժ.-Պ. Սարտրն ու Հ. Բյոլը և շատ ուրիշներ:

Հետահայաց քննություն մեկ դարի հեռավորությունից

Ավագ Ա. Հարությունյան
ՀՅ Դաշնակցության և Հայաստանի կոմունիստական կուսակցության միջև գաղափարաքաղաքական տարաձայնություններ կային դեռևս մինչև Հայաստանի խորհրդայնացումը, բայց 1920 թ. դեկտեմբերի 2-ին խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո դրանք վերածվեցին համընդհանուր (տոտալ) հակամարտության ու պայքարի: Այս անգամ ակտիվ ու նախահարձակ կողմը Հայաստանի բոլշևիկյան իշխանություններն էին, որոնք իրենց առջև նպատակ էին դրել հնարավոր և անհնարին բոլոր միջոցներով «արմատախիլ անելու» այն ամենը, ինչ կապված էր ՀՅԴ անվան հետ: Այս երևույթը զուտ տեղային բնույթ չէր կրում. բուն Ռուսաստանում գրեթե վճռվել էր ոչ կոմունիստական կուսակցությունների ճակատագիրը, և հասկանալիորեն կոմկուսի հաստատած մենատիրության մեխանիզմն ինքնին պետք է կիրառվեր նաև Հայաստանում: Եվ այդ աշխատանքում ՀԿԿ-ին ամեն ինչում աջակցում էին ՌԿ(բ)Կ ԿԿ-ն և նրա Կովկասյան բյուրոն, որին հետո փոխարինեց Անդրկովկասի երկրամասային կոմիտեն:

Հայաստանյան արդի պատմագիտության գնահատմամբ (1991-2021 թթ.)

Լիլիթ Հր. Հովհաննիսյան
Հայկական հարցին վերաբերող միջազգային դիվանագիտական փաստաթղթերի շարքում թերևս ամենավիճելին ու գնահատման առումով ամենաբարդը միմյանց հետ տրամաբանորեն կապված 1920 թ. դեկտեմբերի 2-ի Ալեքսանդրապոլի, 1921 թ. մարտի 16-ի Մոսկվայի և հոկտեմբերի 13-ի Կարսի պայմանագրերն են։

Արմեն Ց. Մարուքյան
Ինչպես հայտնի է, «Բարեկամության և եղբայրության մասին» Մոսկվայի 1921 թ. մարտի 16-ի (18-ի) խորհրդա-թուրքական պայմանագրի 15-րդ հոդվածով Խորհրդային Ռուսաստանը պարտավորվել էր ճնշում գործադրել Խորհրդային Հայաստանի1 վրա, որպեսզի վերջինս համաձայներ ընդունել տվյալ փաստաթղթով իր տարածքներից Կարսի մարզն ու Սուրմալուի գավառը Թուրքիային, իսկ Նախիջևանը Ադրբեջանին հանձնելու դրույթները: