Աստվածաբանական որոշ հայեցակետերի համեմատություն

Սեդա Տ․ Տիգրանյան

Բանալի բառեր – իսլամ, նորարարություններ, «Քիթաբաթ-թաուհիդ», «Քիթաբ Ալ-Ջավաբ», Մուհամմադ իբն Աբդ Ալ-Վահհաբ, Իբն Թայմիա, միաստվածություն, բազմաստվածություն, Ղուրան, Սուննա։

Հանբալիական կրոնաիրավական դպրոցի ականավոր ներկայացուցիչ Իբն Թայմիայի հայացքները հսկայական ազդեցություն են թողել ոչ միայն իր ժամանակակիցների, այլև հաջորդ սերունդների գիտակցության վրա։ Ասվածի վառ օրինակ է Մուհամմադ իբն Աբդ Ալ-Վահհաբը, ով, զարգացնելով Իբն Թայմիայի գաղափարները, դրանք դարձրեց Արաբական թերակղզում հիմնադրված կրոնական նոր շարժման՝ վահհաբականության հիմք։

Իբն Աբդ Ալ-Վահհաբի քարոզչության նպատակը արաբների շրջանում իր տեսանկյունից անաղարտ իսլամի վերականգնումն էր, կրոնի մաքրումը նորարարություններից և կռապաշտության մնացորդներից։ Կրոնական համոզմունքների տեսանկյունից Մուհամմադ իբն Աբդ Ալ-Վահհաբն ընդհանուր առմամբ դուրս չի գալիս Իբն Թայմիայի ուսմունքների շրջանակներից։ Նորարարությունների, սրբերի, մարգարեների պաշտամունքի դեմ անզիջում պայքարը, սուֆիականության, թակլիդի վերաբերյալ դիրքորոշումը, իսլամի հետ կապված փաստարկների, դրույթների համակարգը վահհաբիները փոխառել են Իբն Թայմիայից, թեև խորամուխ չէին լինում կրոնափիլիսոփայական բարդ խնդիրների լուծման մեջ, ինչպես դա անում էր Իբն Թայմիան։ Սակայն հարկ է նշել, որ լինելով հանբալիական մազհաբի հետևորդներ՝ վահհաբիները, այդուհանդերձ, զերծ էին մնում այդ մազհաբի նշանավոր գործիչներին, այդ թվում՝ Իբն Թայմիային ուղղակիորեն նմանակելուց, թեպետ իրենց աշխատություններում բերվող փաստարկները համոզիչ դարձնելու նպատակով հաճախ են մեջբերում վերջինիս մտքերը։

Իբն Թայմիայի գաղափարները արդիական էին Մուհամմադ իբն Աբդ Ալ-Վահհաբի ժամանակաշրջանի համար, քանի որ դրանք ձևավորվել էին մուսուլմանական հասարակության համար ճգնաժամային պայմաններում, և այդ պայմաններում ծառացած խնդիրները գոյություն ունեին նաև իբն Աբդ Ալ-Վահհաբի գործունեության ժամանակաշրջանում։ Ըստ էության, այս հանգամանքով է պայմանավորված նրա ուսմունքի՝ վահհաբականության գաղափարաբանության ձևավորման համար անկյունաքարային դեր ունենալը։ Այդ ազդեցությունը պայմանավորված էր նաև Իբն Թայմիայի գաղափարների պարզությամբ ու հստակությամբ, ինչը դրանք դարձնում էր դյուրըմբռնելի և հնարավորություն էր տալիս ադապտացնելու ժամանակի իրողություններին։

Աիդա Գ․ Հարությունյան

Բանալի բառեր – Հակոբ Գյուրջյան, Հայաստան, Արցախ, Շուշի, հայ քանդակագործություն, դիմապատկեր, դիմաքանդակ, 20-րդ դարի ֆրանսիական արվեստ, Օգյուստ Ռոդեն, Արևելք և Արևմուտք։

XIX դարի երկրորդ կեսից Շուշիի մասին գրող հայկական, ռուսական և օտարալեզու աղբյուրները այն առանձնացնում են որպես մշակութային կենտրոն: Շուշիում մեծ ակտիվություն ուներ թատերական և երաժշտական կյանքը. թատերական կյանքը լիարժեք և կանոնավոր ընթացք է ստանում Մկրտիչ (Նիկիտա) Խանդամիրյանի փարիզյան ուղևորություններից վերադառնալուց հետո: 1895 թ. այստեղ երգչախումբ են կազմակերպել և համերգներ տվել Գ. Միրզոյանը, Ս. Դեմուրյանը, Ք. Կարա-Մուրզան, որը, շրջագայելով Արցախում, հավաքագրել է բազմաթիվ ժողովրդական երգեր։

Այս ամենը նաև հասարակական ազդեցության մեծ շրջանակ է ընդգրկել և ներգրավման առումով ունեցել է բարեփոխիչ և միջավայր սահմանող դեր: Հակոբ Գյուրջյանի առօրյայում նույնպես մշակութային այս ներկայությունն ակտիվ էր, բացի այդ՝ նրա վրա մեծ ազդեցություն է թողել ազգագրագետ, բանահավաք, հնագետ Երվանդ Լալայանը, որը Շուշիի ռեալական ուսումնարանում Հակոբ Գյուրջյանի հայոց լեզվի ուսուցիչն էր: Նրա շնորհիվ՝ Գյուրջյանը շրջում է ամբողջ արևելահայաստանով, այցելում է հատկապես եկեղեցիներ, և այդ փորձառությունը, անշուշտ, անջնջելիորեն տպավորվում է նրա հիշողության մեջ:

Հայ քանդակագործ Հակոբ Գյուրջյանը ձևավորվում է որպես անհատ Շուշիի թատերական, երաժշտական, ազգագրական իրականության խորապատկերում և գնալով ավելի ու ավելի է մոտենում «քանդակագործ» հասկացությանը։

Շարունակելով կրթությունը Մոսկվայում և քանդակագործական ուղղորդում ստանալով այն միջավայրերից, որտեղ գտնվում էր, Գյուրջյանն ի վերջո հայտնվեց Ֆրանսիայում, որտեղ «քանդակագործ» հասկացության հետ նրա կապը հասավ անքակտելիության։ Կրթության այսպիսի աշխարհագրությունը սահմանում և ձևակերպում է Գյուրջյանի արվեստի զարգացման ընթացքը և բնույթը։ Բացի այդ՝ Գյուրջյանը թանգարանային այցերի, ինքնուրույն ուսումնասիրությունների և Օգյուստ Ռոդենի արվեստանոցում աշխատելու շնորհիվ ստեղծում է իր քանդակային լեզուն և տեսողական այն «բառարանը», որը նկարագրում է նրան որպես արվեստագետ։ Լինելով տարբեր մշակույթների ու միջավայրերի անմիջական կրողը և անցյալից ներբերելով այնպիսի տարրեր, որոնք նույնիսկ ժառանգական չեն, Գյուրջյանը ստեղծեց իր ոճը, որտեղ հանդիպում են Արևելքն ու Արևմուտքը։

Քանի որ Գյուրջյանի արվեստը «կառուցվել է» հայկական մշակույթի հիմնաքարերով և ի վերջո հաստատվել է Ֆրանսիայում, ներկա հոդվածում ներկայացվում են աշխարհագրական և մտավոր այն իրողությունները, որոնք եղել են նման կառույցի ստեղծումից առաջ և դրա ընթացքում։

Մկրտչյան Է. Ս., Խծաբերդը և կյանքիս շառավիղը (հուշագրություն), Եր, «Ռեալ Պրինտ» հրատ., 2023, 280 էջ+58 էջ, նկ.:

Մհեր Ա. Հարությունյան
Պատմ. գիտ. թեկնածու

Արցախի Հանրապետության բռնազավթումից ու բնիկ հայ բնակչության՝ ցեղասպանության սպառնալիքով տեղահանությունից հետո արդիական-քաղաքական կարևոր նշանակություն ձեռք բերել երբեմնի «Հայոց արևելից կողմանց» բնակավայրերի պատմության վերաիմաստավորումն ու հանրահռչակումը: Այս տեսանկյունից գնահատելով իր հայրենի Խծաբերդ գյուղի պատմությունը ներկայացնելու՝ բանասիրական գիտությունների դոկ- տոր, պրոֆեսոր Էդուարդ Սամսոնի Մկրտչյանի նախաձեռնությունը՝ կարող ենք հավաստել, որ այն օրինակ է ծառայել մեր մյուս մտավորականներին՝ Արցախի մյուս բնակավայրերին նվիրված գրքերի հրատարակման համար:

Քնարիկ Ա. Աբրահամեան
Բանասիր. գիտ. թեկնածու

Կան հեղինակներ, որոնց անդրադարձը բաւականին լուրջ պատրաստուածութիւն է պահանջում: Այս առումով հարկ է առանձնացնել երիտասարդ ու խոստումնալից փիլիսոփա Դաւիթ Մոսինեանին, ով ընտրել է ոչ դիւրին ճանապարհ՝ լոյս ընծայելով «Նիկողոս Սարաֆեան. ի խոյզ կորուսեալ միջավայրի» ստուարածաւալ մենագրութիւնը (388 էջ): Նկատենք, որ բարեխղճօրէն հաշուի են առնուած Ն. Սադաֆեանի վերաբերեալ թէ՛ Սփիւռքում (Յարութիւն Քիւրքճեան, Գրիգոր Պըլտեան, Մարկ Նշանեան, Սեդա Քիլէճեան, Սեդա Գրիգորեան, Յակոբ Կիւլլիւճեան, Շուշիկ Տասնապետեան, Ստեֆան Ճերմակեան եւ ուրիշներ), թէ՛ Հայաստանում (Ալեքսանդր Թոփչեան, Արթուր Անդրանիկեան, Վազգէն Գաբրիէլեան, Սուրէն Դանիէլեան, Լիլիթ Սեյրանեան, Սիրանուշ Դւոյեան, Վարդան Նիկողոսեան եւ ուրիշներ) եղած մեծ եւ փոքր ուսումնասիրութիւններն ու յօդուածները:

Խաչիկ Թյոլյոլյանի ծննդյան 80-րդ տարեդարձի առթիվ

Հրածին Վ․ Վարդանյան
Պատմ. գիտ. թեկնածու

2024 թ. օգոստոսի 30-ին լրացավ գրականագետ, սփյուռքագիտության ոլորտի ականավոր գիտնական Խաչիկ Մինասի Թյոլյոլյանի 80-ամյակը: Սփյուռքագիտության` որպես նոր գիտակարգի, զարգացման և սփյուռքի տեսաբանման գործում նրա ներդրումը մեծ է ոչ միայն որպես գիտնական-հետազոտող, այլև որպես «Սփյուռք. անդրազգային հետազոտությունների հանդես»-ի (“Diaspora: A Journal of Transnational Studies”) հիմնադիր-խմբագիր:

ՀՀ մարզերի և խոշորացված համայնքների օրինակով

Վահան Վ. Ենգիդունյան

Բնակավայրերի կայուն և արդյունավետ զարգացումը անհնար է պատկերացնել առանց տեղի բնակչության բարեկեցության շարունակական բարելավման: Այս համատեքստում բնակավայրերի տարածքային կառավարման գործընթացների առաջնային նպատակը բխում է հարմարավետ և ֆունկցիոնալ միջավայրի ստեղծման հրամայականից, ինչը կարող է հնարավոր դարձնել բնակչության հիմնարար կարիքների բավարարումը:

Աղասի Պ. Ազիզյան

«Վէմ» համահայկական հանդեսի 2024 թվականի թիվ 1 (85) համարի (հունվար-մարտ) 245-258 էջերում լույս տեսած պատմ. գիտ. թեկնածու Մհեր Ա. Հարությունյանի «Ազգային-պետական գործչի հուշերը» վերտառությամբ գրախոսականում տեղ են գտել մի քանի անճշտություններ։

Ադրբեջանի կողմից Արցախի մշակութային ժառանգության ոչնչացման քաղաքականությանը

Արմինե Հ. Տիգրանյան

Ներկա հոդվածը նպատակ ունի ուսումնասիրելու միջազգային հանրության արձագանքը Արցախի մշակութային ժառանգության ոչնչացման Ադրբեջանի պետական քաղաքականությանը՝ 2020 թվականի պատերազմից հետո՝ մինչև մեր օրերը։ Այն համապարփակ վերլուծում և բովանդակային կերպով քննում է Ադրբեջանի ագրեսիվ գործողություններին անդրադարձող, դրանք դատապարտող և հայկական ժառանգության պաշտպանությանը միտված միջազգային բանաձևերը, հռչակագրերը, խորհրդարանական և դատական որոշումները՝ գնահատելով դրանց ազդեցությունն ու նշանակությունը Արցախի պատմամշակութային արժեքների պահպանման ու դրանց ոչնչացումը կանխելու գործում։

Վազգեն Գ. Համբարձումյան
Բանասիր. գիտ. դոկտոր

Հոդվածում քննության առարկա են XIX դ. ռուսական լեզվաբանական դպրոցի անվանի ներկայացուցիչ Քերովբե Պատկանյանի հիմնարար ներդրումը հայերենի հնդեվրոպական բնույթի և հայ բարբառների տեսության ուսումնասիրության հարցերում, որոնք արդի հայագիտության մեջ մնում են ստվերում:

Արամ Գ. Ալեքսանյան
Բանասիր. գիտ. թեկնածու

Գրիգոր Զոհրապի կենսափիլիսոփայության մեջ դրապաշտ փիլիսոփաներ Օ. Կոնտի, Հ. Սպենսերի տեսական որոշ դրույթները հիմնականում զուգադրվում են Ժ. Ժ. Ռուսոյի և Ա. Շոպենհաուերի կարեկցանքի փիլիսոփայությանը` ձևավորելով ինքնատիպ էկլեկտիկ գոյափիլիսոփա- յություն։ Կյանքի համակողմանի ճանաչողության և ապա` իրավաբանի մասնագիտական քննախուզումների շնորհիվ՝ Զոհրապը հասնում է կյանքի, մահվան, խղճի, իրավունքի, հանցանքի, օրենքի, հանցագործության հոգեբանական դրդապատճառների, ներողամտության, բարոյականության, հասարակական կարծիքի, ընտանիքի, սիրո, սեռերի փոխհարաբերության մտակարգումների, որոնց խորքում առկա է համակարգված գիտական և գոյափիլիսոփայական ենթատեքստ։ Զոհրապի գեղարվեստական ժառանգության մետատեքստի, այն է` ուսումնառության շրջանակների բացահայտմամբ. որոշակի է դառնում նաև նրա կենսաիմաստասիրության պեսիմիստական բնույթը: