Category Archives: ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Վարդան Ա. Ալեքսանյան

Աբաս Բագրատունու (929-953) գահակալության երկրորդ շրջանում՝ 943 թվականից հետո, Բագրատունիները հետզհետե զորեղանում են՝ ձեռնամուխ լինելով Անիի կենտրոնական թագավորությանը հայկական իշխանությունների միավորմանը, որում առանցքային դեր էր վերապահված հայոց եկեղեցուն:

Մաս երրորդ։ ՀՅԴ կապերն ու հարաբերությունները Ռուսաստանի ընդդիմադիր և հեղափոխական կուսակցությունների հետ Ռուսական առաջին հեղափոխության նախօրեին (1901-1904 թթ.)

Գևորգ Ս. Խուդինյան

19-20-րդ դարերի սահմանագծին Ռուսաստանյան կայսրությունը վերածվել էր տնտեսական, ընկերային ու քաղաքական հակասությունների մի բարդ թնջուկի, որն աստիճանաբար հեղափոխական ցնցումների ներուժ էր կուտակում։

(խաղընթացներ, դիմակներ և կերպարներ) (անգլերեն)

Ալբերտ Ա. Ստեփանյան

Դասական շրջանի Աթենքի տեղանքը, ընկերային կառույցը, վարչակարգն ու մտայնությունը կարգաբերված էին համաձայն մի սկզբունքի, որը հաճախ բանաձևվում է իբրև «միասնություն ըստ
տարասեռությունների»։ Սկզբունքն այս, ի մասնավորի, բացահայտվում էր քաղաքի չորս հիմնարար իմաստային բևեռներում՝ Արեոպագոս և Ակրոպոլիս, Ագորա և Դիոնիսական թատրոն։ Ընդսմին, առաջին զույգն արտահայտում էր ընկերային պահվածքի աստիճանակարգային և ծիսա-սրբազնային կոդը։ Այն ուներ ալգորիթմիկ-հրամայական բովանդակություն և բացառում էր զգացական և բանական արժեքների քննարկումն ու փաստարկումը։

Ազգային սահմանադրության վավերացման 160-ամյակի առթիվ

Արարատ Մ. Հակոբյան

Արևմտահայոց Ազգային սահմանադրության ընդունման ներքին ազդակը Օսմանյան կայսրության ռազմաքաղաքական ու տնտեսական բարդ իրավիճակն էր և հայության հասարակական կյանքի աշխուժացումը, իսկ արտաքին ազդակը՝ եվրոպական տերությունների ավելի ու ավելի ընդլայնվող ռազմաքաղաքական և տնտեսական ներթափանցումը, ինչը ստիպեց Բարձր Դռանը գնալ ոչ մահմեդական ազգերի կառավարչական, կրթալուսավորական, ազգային-մշակութային կյանքի կանոնադրական չափավոր կարգավորումների:

ԽՍՀՄ կազմավորման 100-ամյակի առթիվ

Արարատ Մ. Հակոբյան

2022 թ. դեկտեմբերի 30-ին լրանում է ԽՍՀՄ կազմավորման
100-ամյակը, որն այդ իրադարձությանը մինչ օրս տրված տարբեր և
հաճախ իրարամերժ գնահատականների ու արժևորումների ամփոփման պահն է: Այս համատեքստում կարևոր է հանգուցալուծել
մեզանում շարունակվող բանավեճը Հայաստանի անկախության
կորստյան ժամկետների շուրջ։ Խորհրդային և անգամ հետխորհրդային հայ պատմագրության մեջ պահպանվում է այն համոզումը, որ
Հայաստանի առաջին հանրապետության անկումից հետո՝ մինչև 1922
թ. դեկտեմբերի 30-ին ԽՍՀՄ կազմի մեջ մտնելը, Հայաստանն անկախ երկիր է եղել։ 

Մաս երկրորդ։ ՀՅԴ եվրոպական քարոզչությունը և «Pro Arménia»-ի ծնունդը

Գևորգ Ս. Խուդինյան

1895 թ. մայիսի 11-ին մեծ տերությունների ընդունած բարենորոգումների ծրագրի արթնացրած հույսերի ու դրանց հաջորդած 1895-1896 թթ. դաժան կոտորածների առաջ բերած հուսալքության մթնոլորտում ՀՅ Դաշնակցության Կովկասի, Ռուսաստանի ու Պարսկաստանի մարմինների 1896 և 1897 թթ., այսպես կոչված, տարեկան ընդհանուր ժողովներում
աստիճանաբար ուրվագծվեց, իսկ փոքր-ինչ ուշ՝ 1898 թ. գարնանը տեղի ունեցած երկրորդ ընդհանուր ժողովում վերջնականապես ձևակերպվեց ՀՅԴ եվրոպական քարոզչության
քաղաքական ծրագիրը։ Դրա իրականացման գործիքակազմի ընտրության խնդիրը սկզբում դիտարկվում էր «Դրոշակի» խմբագրությունն ընդարձակելու և այն «Դաշնակցութեան արտասահմանեան ներկայացուցիչ-բիւրօ»-ն դարձնելու սահմանափակ առաջադրանքի տիրույթում։

Աշոտ Ա. Մելքոնյան

19-րդ դ. վերջին տասնամյակներին Օսմանյան կայսրության դժնդակ տիրապետության տակ գտնվող արևմտահայության վիճակի հետագա վատթարացման և Հայկական հարցի միջազգայնացման պայմաններում նոր թափ է ստանում հայ ազգային-ազատագրական պայքարը։ 1870-1880-ական թթ. ինչպես Արևելյան Հայաստանում և Ռուսական կայսրության այլ տարածքներում, այնպես էլ օսմանյան տիրապետության տակ գտնվող Արևմտյան Հայաստանում ստեղծվում են բազմաթիվ ազատագրական կազմակերպություններ ու խմբակներ, որոնք պայքար են ծավալում հայ ժողովրդի ազատա[1]գրության համար։

Ք. ա. 68 թ. Արածանիի ճակատամարտում Հայաստանի հաղթանակի 2080-ամյակի առթիվ

Ռուբեն Լ. Մանասերյան

Պատմական մեծ անհատի գործունեության ուսումնասիրությունն ու գնահատումը մեծապես նպաստում են ժողովրդի (էթնոսի) պատմական գիտակցության ձևավորմանը, ինչը լեզվամշակութային ու հոգևոր-կրոնական արժեհամակարգերի հետ կազմում է նրա ազգային ինքնագիտակցությունը:

Մաս առաջին: Կուսակցությունների ձևավորման գործընթացն Արևելյան Եվրոպայում ու Առաջավոր Ասիայում 1880-1890ական թթ.

Գևորգ Ս. Խուդինյան

Ռուսական զորքերի՝ Ուկրաինա մուտք գործելու հետևանքով անկասելիորեն ծավալվող աշխարհաքաղաքական տեղաշարժերի արդյունքում բացվում ու ընդլայնվում է ժամանակին Ռուսաստանյան, Օսմանյան ու Ավստրոհունգարական կայսրությունների արանքում սեղմված Արևելյան Եվրոպա կոչվող տարածաշրջանը, որի սահմանները խորհրդային տարիներին հասնում էին ԽՍՀՄ-ի, իսկ հետխորհրդային շրջանում՝ Ռուսաստանի արևմտյան սահմանագծին, մինչդեռ Եվրոպայի աշխարհագրական բնագիծը Ուրալյան լեռնաշղթան է, իսկ քաղաքակրթականը՝ հեռավորարևելյան Վլադիվոստոկը։

Արքայական սուվերենության գաղափարաբանական հիմունքները Բագրատունյաց Հայաստանում

Ռուբեն Լ. Մանասերյան
Հռոմեական կայսրերը՝ Օգոստոսից մինչև Դիոկղետիանոս (մ.թ.ա. I դ. վերջերից – մ.թ. III դ. վերջ), իրենք էին թագադրում Հայաստանի արքաներին՝ դրանով իսկ յուրացնելով թագավորական արժանավորությունը շնորհող աստծո գործառույթը1։ Հռոմեական կայսրության գերակայությունը հայոց թագավորության նկատմամբ ուներ հեթանոսական կրոնագաղափարաբանական հիմքեր: Քրիստոնեությունը պետական կրոն հռչակելով՝ Տրդատ III-ը մերժեց հռոմեական հեթանոս կայսեր աստվածայնությունը, հայոց արքայի հետ հարաբերություններում գերագույն կարգադիր ատյանի դերում հանդես գալու նրա հավակնությունները2։ Դրանով Հայաստանում վերականգնվեցին թագավորական իշխանության աստվածակարգ բնույթը և սուվերենությունը (ինքնիշխանությունը)3: Ուստի IV դարի կեսին, Ներսես Մեծի հայտարարությամբ, արքան բնիկ տեր էր՝ տրված Աստծուց, նրա կողմից ստեղծված։