Author Archives: Admin

Հովհաննես Գ. Խորիկյան
Մ. թ. ա. 545-539 թվականներին` արևելաիրանական և միջինասիական տարածքների նվաճումից հետո, պարսիկներն անմիջապես ձեռնամուխ են լինում Բաբելոնիայի գրավմանը: Համաձայն Քսենոփոնի` մ. թ. ա. 539 թվականին ասորեստանցիներին և բաբելոնացիներին նվաճում է Կյուրոս Բ-ն1, որը նույնանում է Դիոդորոս Սիկիլիացու Նինոսին: Ընդ որում, «Կյուրոպեդիա»-ում Կյուրոսի կողմից Ասորեստանի նվաճումը որոշակիորեն համապատասխանում է Հերոդոտոսի «Բաբելոնիայի լոգոսին»` պատմությանը:

Ռուսլան Ա. Ցականյան
Մ. թ. ա. VII դարի վերջին քառորդում սկսված ասուրաբաբելոնյան հակամարտությունը շատ արագ վերածվեց ասուրական և հակաասուրական խմբավորումների միջև պայքարի՝ ընդգրկելով ամբողջ Մերձավոր Արևելքը՝ Հայկական լեռնաշխարհից մինչև Եգիպտոս ու արևելամիջեր կրա ծովյ ան ավազանից մինչև Իրանական բարձրավանդակ: Մ. թ. ա. 626-610 թթ. ըն թացքում բաբելացիներին հաջողվեց մեկը մյուսի հետևից գրա վել ասուրական նահանգները, մ. թ. ա. 614 թ.՝ նախկին մայրաքաղաք Աշշուրը, ապա մ. թ. ա. 612 թ.՝ մայրաքաղաք Նինվեն և զավթել բուն Ասորեստանի ողջ տարածքը:

Արարատ Մ. Հակոբյան
Վերջին շրջանում մեզանում աշխույժ քննարկումների նյութ են դարձել խորհրդային ժամանակաշրջանի հայազգի բոլշևիկ գործիչների՝ Ա. Ամիրյանի, Ս. Կասյանի, Ա. Միկոյանի և մյուսների անունով կոչվող փողոցները, արձանները, հուշատախտակները անվանափոխելու կամ նորերի տեղադրման հարցերը: Հանրային և նույնիսկ իշխանական մակարդակ նե րով բանավեճի պատճառ դարձած նման թեմաներից մեկն էլ խորհրդային ականավոր կուսակցական-պետական գործիչ Անաստաս Միկոյանի արձանը Երևանի կենտրոնում տեղադրելու հարցն է:

Աշոտ Ն. Հայրունի
Չնայած Կարեն Յեպպեի և ավելի քան երեք տասնամյակ անընդմեջ նրա իրականացրած հսկայածավալ աշխատանքների մասին թե՛ եվրոպական և թե՛ հայ իրականության մեջ բազմաթիվ անդրադարձներ են եղել, հրատաrակվել են արժեքավոր գրքեր և այլ ուսումնասիրություններ, այնուհանդերձ այդ մեծ մարդասերի և հայանվեր գործչի բազմաշերտ և բազմախորք գործունեության լուսաբանումը դեռևս կարիք ունի ամբողջացման:

Ռուբեն Ս. Անգալադյան
Ինձ համար, և իրեն մտերիմ մարդկանց համար նույնպես, Արա Շիրազը եղել ու մնում է որպես առեղծված։ Երեք տարի առաջ (2014 թ.) հեռացավ կյանքից՝ այդպիսով խիստ դառնացնելով իր ընկերներին և իր բարդ արվեստի բոլոր գնահատողներին։

Նարեկ Ա. Մկրտչյան
Խորհրդային Միության անկումից հետո ազգային և պետակա նաշինական մարտահավերներին համարժեք պատասխաններ տալու խնդիրն ավելի քան օրակարգային էր Ղազախստանի համար, որի քաղաքակրթական ընտրության անորոշությունը, ազգային ինքնագիտակցության անբավարար մակարդակը և աշխարհին համաքայլ ընթացող մտավորականության բացակայությունը հանգեցրել էին ղազախների պատմական լուսանցքայնացմանը:

Խաչիկ Ա. Հարությունյան
ԺԸ. դ. երկրորդ կեսից hայ բառարանագրությունը թևակոխեց մի փուլ, որը մեթո դաբանորեն տարբերվում էր նախորդ շրջանի ավանդույթներից:

Կարևոր նորույթներից էր այն, որ Մ. Սեբաստացու հայտնի «Բառգիրք»ից հետո բառարաններում գլխաբառերին կից տրվող քերականական (խոսքիմասային պատկանելություն, հոլովմանն ու խոնարհմանն առնչվող նշումներ և այլն) ու բացատրական տեղեկություններից զատ՝ վկայակոչվող օրինակները սկսեցին արձանագրվել հիմնականում իրենց աղբյուրներով:

Մարինե Դ. Ղազարյան
Հայ մեծանուն գրող Հակոբ Օշականը (Քյուֆեճյան, 1883-1948) ստեղծագործել է տարբեր ժանրերով (պատմվածք, հեքիաթ, վեպ, վիպակ, թատերգություն, քնարական արձակ, բանաստեղծություն, քննադատական հոդված, դիմանկար, մենագրություն):

Ալբերտ Ա. Մակարյան
Աստղիկ Վ. Սողոյան
Անտառում գայլին հանդիպող փոքրիկ աղջկա պատմությունը՝ «Կարմիր գլխարկ» հեքիաթը, գրական տարբեր մշակումներով, թարգմանություն-փոխադրություններով և բանահյուսական տարբերակներով հայտնի ու տարածված է գրեթե բոլոր ազգերի մշակույթներում:

Ամփոփում

Ալբերտ Ա. Ստեփանյան

Բանալի բառեր – հելլենիզմ (հունականություն), քրիստոնեական հելլենիզմ, ռետրո-հելլենիզմ, մշակութային հելլենիզմ, սոցիալական բարեփոխում, Արտաշես I, Տրդատ III, Արշակ II, Պապ, Վռամշապուհ, պատմագիտություն, Եղիշե, Մովսես Խորենացի:

Հոդվածը խնդիր ունի հարադրելու հելլենիզմի հիմնարար արդյունքները հայոց միջա վայրում: Ընդսմին, կարևորվում է հիմնախանդրի դիտարկ ման երկու հարթություն՝ քաղաքական և մշակութային: Առաջին հար թությունը խնդիր ունի բացահայտելու հելլենիզմի կեր պա փո խու թյուններն իր բնօրինակի և երկու տարակերպերի հաջորդակա նու թյամբ՝ քրիստոնեական հելլենիզմ և հետհայաց (ռետրո) հելլենիզմ: Դրանք ներկայացնում են հելլենիզմի երկու ալիքները հայոց միջավայրում՝ Ք.ա. III–I և Ք.հ. IV-V դարեր:

Բնօրինակը դիտ արկված է Արտա շես Ա-ի, քրիստոնեականը՝ Տրդատ Գ-ի, հետհայացը Արշակ Բ-ի և Պապի բարենորոգումների լույսի ներքո: Դրանց հիմնարար ընդհանրությունը ենթադրում էր զորեղ և կենտրոնաձիգ իշխանական կառույց՝ ագուցված քարիզմատիկ արքայական իշխանությամբ: Արդի ընկերաբանության դիտանկյունից (Մ. Վեբեր)՝ դա վարչական պատ րիմոնիա էր՝ միտված վերածվելու ավա տատիրության: Ի հակադրություն վերջինիս, հայոց միջավայրում առկա է նաև ավանդական պատրիմոնիան՝ հիմնված տոհմական (կլանային) կառույցների վրա: Զորեղ արքայական իշխանության պարագայում վերջինս կրավորական էր, մինչդեռ թու լաց ման պարագայում՝ դառնում էր հույժ ներունակ: Այս երկու միտումների բախումը հոդվածում քննարկվում են Արշակ Բ-ի և Պապի կառավարման տարիների փորձառությամբ:

Նախարարական ընդդիմությունը մշակել էր իր քաղաքական ծրագիրը, որը բացառում էր զորեղ արքայական իշխանությունը: Լավագույն դեպքում արքան կարող էր լինել «առաջինը ի թիվս հավասարների»:Կար նաև վատ թար տարբերակ, որն ընդհանրապես բացառում էր նրա իշխանությունը: Այս լույսով՝ Վռամշապուհ արքայի կառավարումը ներկայանում է իբրև լավատեսական տարբերակի մարմնավորում, որը խնդիր էր դրել լրացնել իշխանական բացարձակության կորուստը մշակութային արարմամբ: Ի վերջո, սակայն, հաղթանակեց վատթար տարբերակը. հայ նախարարների նախաձեռնությամբ 428 թվականին Տիզբոնում դատ կազմակերպվեց արքա Արտաշես/Արտաշիրի նկատմամբ: Եվ անկեց հայոց Արշակունյաց պետությունը:

Առավել ընդհանրական բնութագրմամբ՝ 4-րդ դարի վերջը – 5-րդ դարի սկիզբը հայոց միջավայրում ներկայանում է նաև իբրև անցում իշխանակենտրոն քաղաքակր թական կա ռույ ցից դեպի մշակութակենտրոնություն: Այն մշակութային հելլենիզմի տա րա կերպն էր և կազմում է հիմնախնդրի մեր լուսաբանման երկրորդ հարթությունը: Տրդատ Գ-ի և Գրիգոր Լուսավորչի անդուլ ջանքերով կյանքի կոչված հայոց Դարձը դարձավ այն խթանը, որը միավորեց Քրիստոնեական վարդապետությունը, հելլենիստական իմաստությունը և հայոց ավանդական մշակույթը: Իսկ Մաշտոցի և Սահակ Պարթևի շնորհիվ գիրը, տեքստը և գիրքը դարձան հայոց համակեցության կարևորագույն բաղադրիչներ:

Հոդվածում քննարկվում է հայոց միջավայրում հելլենիզմի երկու ալիքների ժառանգականության հիմնախնդիրը մշակույթի ամենատարբեր ասպարեզներում՝ քերականություն և ճարտասանություն, իմաստասիրություն և աստվածախոսություն, գրականություն և պատմագրություն: Հատ կապես շեշտադրված է պատմագրությունը՝ նկատի առնելով դրա կարևորագույն դերակատարությունը ազգային ինքնության կայացման և կերպափոխության գործում: Այն դիտարկված է ժանրային-սեմիոտիկ և իմաստային բազմազանու թյուն ների տեսքով՝ պարառելով պատմական պատումն իր կարճ և տևական, տեղական և համ ընդգրկուն, էպիկական և բանական, բնազանցական և թատերային ըմբռնումների համածիրում: Իբրև ասվածի թանձրացումներ ներկայացված են հայոց հելլենիզմի երկու ալիք ների խոշորագույն պատմագրական տեքստերը՝ հեղինակված, մի կողմից, Մետրոդորոս Սկեպսացու և Արտավազդ Բ-ի, մյուս կողմից, Եղիշեի և Մովսես Խորենացու կողմից: