Category Archives: ԼԵԶՎԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆ

ՁԵՎԱԲԱՆՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԵՐ (զրոն որպես թվական, մերոնք և ձերոնք բառերը որպես դերանուն) – 2024-1

Յուրի Ս. Ավետիսյան

Հայոց լեզվի տեսությունը տվել է ժամանակակից հայերենի քերակա- նության շատ վիճելի հարցերի պատասխանները։ Իհարկե, շատերի վերա- բերյալ էլ տակավին կան տարակարծություններ, որոնք ժամանակի ընթաց- քում կանցնեն քննարկումների ճանապարհ, կտրվեն պատասխաններ, կծնվեն նոր տարակարծություններ, և այսպես շարունակ։ Սա լեզվի տեսության զարգացման բնականոն ճանապարհն է։ Եվ լեզ- վի բոլոր մակարդակներում էլ կան հարցեր, որոնք առանձնապես ուշադ- րության չեն արժանացել կամ քննարկվել են ոչ բավարար չափով. միգուցե նաև այն պատճառով, որ համակարգային նշանակություն չեն ունեցել, կամ պարզապես դրանք հատուկ քննարկման առարկա դարձնելու առիթները չեն ներկայացել։ Ձևաբանական մակարդակում մենք առանձնացրել ենք դրանցից մի քանիսը՝ զրոն որպես թվական, մերոնք և ձերոնք բառերի խոսքիմասային պատկանելությունը։

ՈՉ ԵՐԿԲԱՐԲԱՌԱՅԻՆ ԾԱԳՈՒՄ ՈՒՆԵՑՈՂ ԵՐԿԲԱՐԲԱՌԱԿԵՐՊԵՐԸ ՀԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄ (տարաժամանակյա և ապաժամանակյա հայեցակերպեր) – 2024-1

Վարդան Զ. Պետրոսյան

Հին հայերենն ուներ տասնհինգ երկբարբառակերպ , որոնցից միայն վեցն էին սերում հ.-ե. երկբարբառային համակարգից (հմմտ. աւ (aṷ), եւ (eṷ), իւ (iṷ), ու (oṷ), այ (ai), ̭ոյ (oi)): Մյուսները կազմավորվել են հ.-ե. հիմք-լեզվից հայերենի առանձնանալուց հետո, որպես ինքնուրույն լեզու՝ նրա նախագրային շրջանի ավելի քան երկուհազարամյա պատմության հոլովույթում և իրենցից ներկայացնում են հնչյունափոխական (իմա՝ հնչույթափոխական) տարբեր գործընթացների արդյունք:

«ԱՆՁԸ ՊԱՀՊԱՆԵԼ/ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ» ԲԱՌԱԻՄԱՍՏԱՅԻՆ ԵՆԹԱԲԱԶՄՈՒԹՅԱՆ ԶԱՐԳԱՑՈՒՄԸ ՀԱՅԵՐԵՆՈՒՄ – 2023-4

Արտաշես Ռ. Մարտիրոսյան

Հայերենի բառապաշարի պատմական շերտերի ուսումնասիրությունը փաստում է, որ հատկապես հինհայերենյան շրջանում բառապաշարի ռազմագիտական տերմինաբանության շերտը ձևավորվել է իրանյան փոխառություններից:

ՀՆԴԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ԾԱԳՄԱՆ ՀԱՅԵՐԵՆ ԲԱՆԱՍՏԵՂԾԱԿԱՆ ԽՈՍՔԻ ԵՐԿԱՏՈՒՄԱՅԻՆ ԱՌԱՆՁՆԱՑՈՒՄԸ – 2023-3

(ցեղակից լեզուների հետ առնչությունների համատեքստում)

Վազգեն Գ. Համբարձումյան

Իրականության երկատումային առանձնացումը (դիխոտոմիկ դիստրիբուցիա)՝ իբրև մտածողության ձև, հատուկ է եղել նաև հնդեվրոպական նախալեզուն կրող ժողովուրդներին, որի՝ տարբեր բնույթի արտացոլումներ հայտնի են ցեղակից լեզուների վիպական (առասպելական-բանաստեղծական) հատվածներում: Սույն հոդվածում կանդրադառնանք նման արտացոլումներից մեկին, հատկապես՝ այդ բնագավառում կուտակված նոր տվյալների համադրմամբ, առանձին դեպքերում՝ նաև անհրաժեշտ վերանայումներով, ուստի հարկ ենք համարում սկսել փոքր-ինչ հեռվից:

ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ԴԱՐԻ ՀԱՅԵՐԵՆ ԼԵԶՎԱՆՈՒՆՆԵՐԸ – 2023-3

Դավիթ Ս. Գյուրջինյան

V դարում՝ մաշտոցյան գրերի գյուտից հետո, սկիզբ է դրվել հայոց գրավոր մշակույթին: V դարի հայերեն ինքնուրույն և թարգմանական գրականության մեջ գործածված է հարուստ և բազմազան բառապաշար, որի միջոցով արտահայտվում են այդ ժամանակաշրջանի Հայաստանի և հարակից երկրների պետական և հասարակական կառուցվածքի, վարչատարածքային բաժանման, հարևան ժողովուրդների հետ Հայաստանի ռազմական, քաղաքական, դիվանագիտական և այլ հարաբերությունների, տնտեսական գործունեության, կրոնաեկեղեցական կյանքի, ինչպես նաև գիտության, մշակույթի տարբեր բնագավառների այլազան իրողություններ:

ԳՐԱԲԱՐՅԱՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ յ (y), ւ (w) ԵՎ ԼԱՏԻՆԵՐԵՆԻ i (j), u (w/v) ՁԱՅՆՈՐԴՆԵՐԸ (զուգադրական քննություն) – 2023-2

Լիանա Վ. Ազիզյան

Գրաբարյան հայերենում տարբերակվող ձայնորդներից՝ լ (l), ղ (á), մ (m), ն (n), ր (r), ռ (৘), յ (y), ւ (w), վերջին երկուսը՝ յ (y)-ն և ւ (w)-ը, մասնակցում են երկբարբառների և եռաբարբառների կազմավորմանը՝ ի տարբերություն մյուսների, որոնք այդպիսի գործառույթ չունեն: Այդ հանգամանքը մեզ հիմք է տալիս նշված երկու ձայնորդները քննելու միասնաբար:

ՀԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ ԵՐԿԲԱՐԲԱՌՆԵՐԸ (տարաժամանակյա քննություն) – 2023-2

Վարդան Զ. Պետրոսյան

Հին հայերենի երկբարբառային կազմությունների տարաժամանակյա դիտարկումներ առկա են Հ. Հյուբշմանի, Հ. Պեդերսընի, Ա. Մեյեի, Հ. Աճառյանի, Գ. Ջահուկյանի, Է. Թումանյանի և Յու. Գաբրիելյանի աշխատություններում: Բացառությամբ վերջինի, որն ինչպես առհասարակ հին հայերենի, այնպես էլ մասնավորապես նշված հիմնահարցի քննությունն իրականացնում է բնական լեզվաբանության սկզբունքների համաձայն, մյուսների նկատառումներն ընդհանուր առմամբ ավանդական հնդեվրոպաբանության պատկերացումների տիրույթում են: 

ՄԱՐՄՆԱՄԱՍԵՐԻ ԱՆՎԱՆՈՒՄՆԵՐՈՎ ԳՐԱԲԱՐՅԱՆ ՎԵՐԼՈՒԾԱԿԱՆ ԿԱՌՈՒՅՑՆԵՐԻ ԵՎ ՀԱՄԱԾԻՆ ԲԱՐԴՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՏԻՊԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ – 2023-1

(համաժամանակյա և տարժամանակյա հայեցակետեր)

Լալիկ Մ. Խաչատրյան

Հոդվածում դիտարկվում են հին հայերենի վերլուծական կառույցների փոխակերպումները կցական բարդությունների. երևույթը քննվում է ինչպես գրաբարյան համաժամանակյա գոյավիճակում, այնպես էլ գրաբար-արդի հայերեն տարժամանակյա դիտվածքում։ Քննության ոլորտ են ընդգրկվել անվանաբայական հարադրությունները, որոնց արտահայտության պլաններում կան մարմնամասերի անվանումներ։ Որպես բայական հարադրությունների այդօրինակ բաղադրիչներ հանդես են գալիս ակն, ձեռն, ունկն, ծունր, արիւն, դէմք և այլ բառեր։

ՊԱՏԿԵՐԱՎՈՐՄԱՆ-ԱՐՏԱՀԱՅՏՉԱԿԱՆ ՄԻՋՈՑՆԵՐԸ ՈՐՊԵՍ ՆԵՐԻՄԱՍՏԻ ԱՐՏԱՀԱՅՏՄԱՆ ՈՃԱԿԱՆ ՀՆԱՐԱՆՔՆԵՐ – 2022-4

Քննություն նոր լույսի ներքո

Միրանուշ Է. Կեսոյան

Պատկերավորման-արտահայտչական միջոցները խոսքն ազդեցիկ, տպավորիչ, պատկերավոր դարձնող, հարստացնող ոճական հնարանքներ են: Լեզվաբանության մեջ դրանք մեծ մասամբ քննվել են հենց այդ տեսանկյունից: Սակայն դրանք ունեն մի յուրօրինակ գործառույթ ևս, այն է՝ կարող են ծառայել ոչ բացահայտ,
թաքնված, այսինքն՝ ներակա իմաստների արտահայտմանը:

ԱՍՏՎԱԾԱՇՆՉՈՒՄ ՀԻՆ ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՍՏՈՐԱԴԱՍԱԿԱՆ ԵՂԱՆԱԿԻ ԿԻՐԱՌՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ՔՆՆՈՒԹՅՈՒՆ – 2022-4

Հունարեն բնագրի համեմատությամբ

Սարգիս Ռ. Ավետյան

Այժմ լայնորեն ընդունված տեսակետի համաձայն՝ հին հայերենն ունեցել է բայական երեք եղանակ՝ սահմանական, հրամայական և ստորադասական։ Սրանցից սահմանականի և հրամայականի եղանակային կարգավիճակը որևէ առարկություն չի հարուցում։
Մինչդեռ ստորադասականի վերաբերյալ հայերենագիտության մեջ
մինչ օրս միասնականություն չկա։