Tag Archives: մշակույթ

Հոդվածը նվիրված է Պարույր Սևակի ստեղծագործությունների հայերեն և անգլերեն թարգմանությունների համարժեքությանն առնչվող խնդիրներին Դորա Սաքայանի բազմաշերտ և համակողմանի մոտեցմամբ, համատեքստի խորիմացությամբ, հմուտ վերլուծությամբ և թարգմանությամբ:

Թարգմանչի համար գեղարվեստական թարգմանությունը մարտահրավերներով լեցուն մի ուղի է, որը նրանից պահանջում է հեղինակի ստեղծագործական ողջ ճանապարհի ուսումնասիրություն, խոր ըմբռնում, բնագրի ոգու ընկալում և հետո միայն վերարտադրում սեփականը դարձած մտքի, զգացմունքների, հուզաարտահայտչական ներաշխարհի և փորձառության վրա հիմնված ճշգրիտ արտահայտությումբ՝ բնագրի լեզվին և ոճին համապատասխան:

Գեղարվեստական թարգմանությունը համարժեքության հստակ սկզբունքներ չի կարող նախանշել: Թարգմանիչը պետք է կարողանա ճիշտ ընտրություն կատարել՝ այդպիսով հավատարիմ մնալով բնագրին և ընդառաջ գնալով թիրախային լեզվի ընթերցողին: Հաշվի առնելով, որ գեղարվեստական գրականության մեջ թարգմանաբանական խնդիրները բազմազան են և բազմաբնույթ, անչափ կարևոր է ճիշտ և հստակ ռազմավարություն որդեգրել լուծումներ տալու համար: Հարցը պետք է դիտարկել իմացական հայեցակերպից, քանի որ տարբեր մշակույթներն ու լեզուները իմաստավորվում և կիսում են միևնույն իմացական հիմքը, կառուցում իրենց համակարգերը հասարակության համընդհանուր ճանաչողության դիրքերից:

Այսպիսով՝ համարժեքությանը վերաբերող ուսումնասիրությունները եղել և մնում են թարգմանաբանության առանցքային հարցերից մեկը, որին անդրադարձել և շարունակում են անդրադառնալ տարբեր լեզվաբաններ: Եվ չնայած արդեն իսկ կատարված աշխատանքներին և ունեցած ձեռքբերումներին` այն շարունակում է մնալ որպես կարևոր ուսումնասիրության խնդրո առարկա:

Հոդվածում դիտարկվում է այն հարցադրումը, որ ազգային լեզուների ծագումը պայմանավորված է երեք էական գործոններով՝ բնությամբ կամ բնակլիմայական պայմաններով, որոնցում ապրել է տվյալ էթնոսը, մշակույթով և իմացությամբ: Այս համատեքստում դիտարկվում է աշխարհի լեզվական և հասկացութային պատկերների փոխկապակցվածությունն ու փոխպայմանավորվածությունը: Աշխարհի լեզվական պատկերը իրականության պատկերն է, տվյալ էթնիկ խմբի գիտակցությունը, որն արտացոլվում է լեզվի միջոցով, որի առանձին դրվագները դեռևս պահպանում են մարդկանց էմպիրիկ պատկերացումները աշխարհի ստեղծման մասին։ Աշխարհի պատկերը անընդհատ փոխվում է՝ արտացոլելով մարդկանց ճանաչողական և սոցիալական գործունեության արդյունքները։

Հոդվածում փորձ է արվում պատասխանել այն հարցին, թե ինչպես է մարդկանց մտքում ձևավորվում աշխարհի լեզվական պատկերը։ Բառը դիտարկվում է իր երկակի բնույթով, որը կախված է տվյալ լեզվի զարգացման պատմական ընթացքից, նրանով աշխարհի պատկերման ազգային և մշակութային առանձնահատկություններից։ Այն տարբերվում է լեզվից լեզու անցման իր հասկացողական միջուկով և լեզվական իմաստով։ Հասկացույթը ներառում է բազում բովանդակություններ՝ հասկացական, խոսքային, հուզական, մշակութային և այլն: Ահա թե ինչու լեզուները նույն հասկացության համար «նշանակում են» տարբեր բառեր, ուստի հասկացույթների միջլեզվական համադրությունը նպաստում է տարբեր ժողովուրդների հասկացական համակարգի բովանդակության մեջ ազգային և միջազգային բաղադրիչների ի հայտ գալուն: Աշխարհը «տեսնելն» ու «անվանելը» գտնվում են մտավորի և հոգևորի փոխհարաբերության ոլորտում։ Նման տեսական դիտարկումների համար հոդվածում քննվել են ժամանականիշ բառերը՝ հայերենի, ռուսերենի, անգլերենի, գերմաներենի և ֆրանսերենի հին ձևերում։

Հոդվածում դիտարկվում է լեզվի, պատմության և մշակույթի փոխկապակցվածությունը՝ որպես հավաքական ինքնության հիմնական բաղադրիչներ։ Դրանք չեն գործում որպես առանձին ոլորտներ, այլ կազմում են հիշողության, խորհրդանշման և արժեքների ամբողջական համակարգ, որը հնարավորություն է տալիս ապահովել հանրույթի գոյության շարունակականությունը։ Երևութաբանական դիտանկյունից պատմությունը ցույց է տալիս հավաքական փորձառության ժամանակային խորքերը, լեզուն կազմակերպում և միջնորդում է մտքի ու հաղորդակցության գործընթացները, իսկ մշակույթը մարմնավորում է ավանդույթներն ու միաժամանակ ստեղծում նոր իմաստներ։ Հայկական փորձառությունը վկայում է, որ պատմական հիշողության կենսունակ շղթաները, լեզվի խորհրդանշական դաշտի ուժը և մշակութային արժեքների շարունակականությունը դիմադրության կարևոր աղբյուրներ են մոռացության, մասնատման և ձուլման դեմ։ Սակայն ներկա միջավայրում պատմության խեղաթյուրումը, լեզուների շուկայականացումը և մշակույթի մարգինալացումը սպառնում են ինքնության խորքային հիմքերին՝ այն վերածելով մակերեսային բազմազանության։

Հոդվածը ցույց է տալիս, որ գիտությունը պետք է դիմադրի այս գործընթացներին՝ որդեգրելով համադրական մեթոդաբանություն, որը միավորում է լեզվաբանականը, պատմականը և մշակութաբանականը։ Այս մոտեցումը ոչ միայն ճանաչողական, այլև էթիկական բնույթ ունի՝ դառնալով մոռացության, ստանդարտացման ու խեղաթյուրումների դեմ պայքարի ձև։ Այդպիսով, հումանիտար գիտությունը խաղում է գոյաբանական գործառույթ՝ դառնալով կանխարգելիչ և կառուցողական ուժ, որը ինքնության պահպանման և ապագայի համակեցության ապահովման առաքելություն ունի։