Category Archives: ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԺՈՂՈՎՐԴԱԳՐՈՒԹՅՈՒՆ

Պատմա-աշխարհագրական դիտարկումներ

Գեղամ Մ. Բադալյան
Շիրակը հնագույն ժամանակներից եղել է Հայաստանի առավել բազմամարդ գավառներից մեկը: Այդ մասին է վկայում Պատմահայր Խորենացու հետևյալ թևավոր արտահայտությունը. «Թէ քո Շարայի որկորն է՝ մեր Շիրակայ ամբարքն չեն»:

Մաս 10: Դիարբեքիր քաղաքը և Դիարբեքիրի վիլայեթի Դերիկի, Սավուրի, Բալուի ու Մադենի գավառները

Գեղամ Մ. Բադալյան
Սույն հոդվածը նվիրված է Դիարբեքիրի վիլայեթի համանուն նահանգային կենտրոնի, ինչպես նաև Դերիկի (Դիարբեքիրի սանջակ), Սավուրի (Մարդինի սանջակ), Մադենի և Բալուի (Արղանա-Մադենի սանջակ) գավառների նախաեղեռնյան ժողովրդագրական կացության քննությանը: Նշված վարչամիավորներից առաջին երկուսն ընկած էին Արևմտյան Տիգրիսից հարավ, իսկ Մադենն ու Բալուն զբաղեցնում էին վիլայեթի հյուսիսարևմտյան հատվածը:

Մաս 9: Դիարբեքիրի վիլայեթի Դիարբեքիրի սանջակը և Մարդինի ու Ջեզիրեի գավառները

Գեղամ Մ. Բադալյան
Դիարբեքիրի վիլայեթը1 (1517-1867 թթ.՝ Դիարբեքիրի էյալեթ, իսկ հայկ. աղբյուրներում՝ հաճախ Տիգրանակերտի նահանգ) Արևմտյան Հայաստանի տարածքում առավել վաղ ձևավորված օսմանյան վարչամիավորներից էր:Մինչ և 1840-ական թթ. վերջն այն ընդգրկում էր ինչպես պատմական Մեծ Հայքի հարավարևմտյան և հարավային հատվածները (Ծոփք, Աղձնիք, Կորդուք), այնպես էլ Հյուսիսային Միջագետքը (Տուռ Աբդին, Մարդին, Մծբին-Նիսիբին, Սինջար, Խաբուր): Նրա առանձնահատկություններից մեկը կիսանկախ և ժառանգական իշխանությունների գոյությունն էր: Վերջիններիս վերացումից հետո Բ. Դուռը Դիարբեքիրի արևմտյան մասում ստեղծեց Խարբերդի էյալեթը (1867 թվականից՝ Մամուրեթ-ուլ-Ազիզի վիլայեթ), իսկ 1879 թ. նորաստեղծ Բիթլիսի (Բաղեշ) վիլայեթի կազմում ներգրավեց Խուլփի (Կողբ) և Սղերդի գավառները: Դիարբեքիրի վիլայեթի արտաքին սահմանների ձևավորումն ավարտվեց 1885 թ., երբ Խարբերդի վիլայեթից Դիարբեքիրին փոխանցվեց Արղանա-Մադենի սանջակը՝ Արղնի և Բալու գավառներով: 1914 թ. Դիարբեքիրի վիլայեթի տարածքը 47250 քառ. կմ էր՝ հետևյալ վարչական կառուցվածքով.

Արսեն Լ. Պետրոսյան
Որքան բարդ է հայրենիքից հեռանալու որոշում կայացնելը, նոյնքան էլ բարդ է դրա պատճառները վերլուծելու խնդիրը: Ավելին՝ նման պրոբլեմն անհնար է բացահայտել՝ անտեսելով արտագաղթի դիմողին առաջնորդող սուբյեկտիվ հանգամանքները: Ուրեմն՝ առանց բոլոր գործոնների մանրակրկիտ քննության՝ հնարավոր չէ գնահատական տալ արտագաղթի ցավալի երեւույթին:

Խոչընդոտ երկրի բացարձակ թրքացման դէմ

Ռուբինա Փիրումեան, Լոս Անջելես
Կայսրութիւնը օսմանացնելու (Ottomanization) անյաջող արդիւնքից յետոյ, Երիտ. Թուրքերը ի գործ դրեցին թրքացման քաղաքականութիւնը (Turkification), որով եւ պիտի իրագործուէր «Թուրքիան թուրքերի համար» գաղափարախօսութիւն-նպատակը: 1915-ի կոտորածները, տեղահանութիւնն ու բռնի իսլամացումը այդ նպատակին էին ծառայում:

Էնվեր փաշային 1916թ. Հունվարի 5-ի հրամանագիրը

Լուսինե Ս. Սահակյան
Տեղանունները լեզվական համեմատաբար կայուն ափստ լինելուց բացի՝ ունեն պատմաքաղաքական մեծ արժեք: Լավ հասկանալով նրանց ռազմավարական նշանակությունը, Օսմանյան կայսրության, հետագայում նաեւ՝ անրապետական Թուրքիայի ղեկավար շրջանակները հետեւողական քաղաքականություն են վարել իրենց կողմից նվաճված երկրների, քաղաքների, գյուղերի անուններն աղավաղելու եւ դրանք զանազան միջոցներով սեփականացնելու ուղղությամբ:

Գևորգ Ս. Ստեփանյան
Շամախին՝ դարեր շարունակ գոյատեւած հարուստ ու ինքնատիպ Հայոց ոստանը, հնագույն ժամանակներից ունեցել է ստվարաթիվ հայ բնաչություն, որը ժամանակի ընթացքում ստեղծել է ահռելի հարստություն եւ մշակույթի անկրկնելի կոթողներ: