Մկրտչյան Է. Ս., Խծաբերդը և կյանքիս շառավիղը (հուշագրություն), Եր, «Ռեալ Պրինտ» հրատ., 2023, 280 էջ+58 էջ, նկ.:

Մհեր Ա. Հարությունյան
Պատմ. գիտ. թեկնածու

Արցախի Հանրապետության բռնազավթումից ու բնիկ հայ բնակչության՝ ցեղասպանության սպառնալիքով տեղահանությունից հետո արդիական-քաղաքական կարևոր նշանակություն ձեռք բերել երբեմնի «Հայոց արևելից կողմանց» բնակավայրերի պատմության վերաիմաստավորումն ու հանրահռչակումը: Այս տեսանկյունից գնահատելով իր հայրենի Խծաբերդ գյուղի պատմությունը ներկայացնելու՝ բանասիրական գիտությունների դոկ- տոր, պրոֆեսոր Էդուարդ Սամսոնի Մկրտչյանի նախաձեռնությունը՝ կարող ենք հավաստել, որ այն օրինակ է ծառայել մեր մյուս մտավորականներին՝ Արցախի մյուս բնակավայրերին նվիրված գրքերի հրատարակման համար:

Քնարիկ Ա. Աբրահամեան
Բանասիր. գիտ. թեկնածու

Կան հեղինակներ, որոնց անդրադարձը բաւականին լուրջ պատրաստուածութիւն է պահանջում: Այս առումով հարկ է առանձնացնել երիտասարդ ու խոստումնալից փիլիսոփա Դաւիթ Մոսինեանին, ով ընտրել է ոչ դիւրին ճանապարհ՝ լոյս ընծայելով «Նիկողոս Սարաֆեան. ի խոյզ կորուսեալ միջավայրի» ստուարածաւալ մենագրութիւնը (388 էջ): Նկատենք, որ բարեխղճօրէն հաշուի են առնուած Ն. Սադաֆեանի վերաբերեալ թէ՛ Սփիւռքում (Յարութիւն Քիւրքճեան, Գրիգոր Պըլտեան, Մարկ Նշանեան, Սեդա Քիլէճեան, Սեդա Գրիգորեան, Յակոբ Կիւլլիւճեան, Շուշիկ Տասնապետեան, Ստեֆան Ճերմակեան եւ ուրիշներ), թէ՛ Հայաստանում (Ալեքսանդր Թոփչեան, Արթուր Անդրանիկեան, Վազգէն Գաբրիէլեան, Սուրէն Դանիէլեան, Լիլիթ Սեյրանեան, Սիրանուշ Դւոյեան, Վարդան Նիկողոսեան եւ ուրիշներ) եղած մեծ եւ փոքր ուսումնասիրութիւններն ու յօդուածները:

Tessa Hofmann, Der Genozid an den indigenen Christen des Osmanischen Reiches: Armenier, Griechen, Syro-Aramäer/Assyrer/Chaldäer։ eine ausführliche Dokumentation mit drei Modulen von je neun Unterrichtseinheiten

«Քրիստոնեայ բնիկ ժողովուրդների ցեղասպանութիւնը Օսմանյան կայսրութեան մէջ. հայեր, յոյներ, սիրիացի-ա- րամէացիներ/ասորիներ/քաղդէացիներ»

Ժիրայր Ա. Քոչարեան (Բեռլին, Գերմանիա)

Որպէս ցեղասպանագէտ եւ իրաւապաշտպան Թեսսա Հոֆմանը հայտնի է Գերմանիայի սահմաններից էլ դուրս. 45 տարիների ընթացքում նա հրատարակել է բազում գրականութիւն՝ որպէս հեղինակ եւ խմբագիր հանդէս գալով բազմաթիվ երկրներում։
Թեսսա Հոֆմանի վերջին գիրքը՝ 381 էջանոց աշխատութիւնը ուղղուած է ընթերցողների երկու խմբի. մի կողմից՝ այն ծառայում է որպես մանրամասն փաստաթուղթ եւ ընդհանուր ներածութիւն օսմանցիների գործադրած ցեղասպանութեան ընթացքի եւ բաղադրիչների մասին։ Իր երկրորդ մասում աշխատութիւնը պարունակում է երեք մոդուլ՝ ընդգծելով յատկապէս դպրոցներում կամ մեծահասակների կրթութեան մէջ հայերի, յոյների եւ արամէացիների բնաջնջման պատմութեան ուսուցման առանձնայատկութիւնները, ինչպէս նաեւ նմանութիւնները։

Մհեր Ա. Հարությունյան

ՀՅ Դաշնակցության ու Հայաստանի Հանրապետության պատմության մեջ անջնջելի հետք թողած նշանավոր ազգային-պետական գործիչ Զաքար Յոլյանի՝ ժամանակի մամուլում լույս տեսած հոդվածներն ու հուշագրությունները տարիների ընթացքում հավաքվել ու մանրակրկիտ ծանոթագրություններով նորերս հրատարակվել են Աղասի Ազիզյանի և Աշոտ Սիմոնյանի կազմած ստվարածավալ գրքում:

Սուրեն Ս. Աբրահամյան

Հետազոտության վերլուծական նյութը արդի հայ պոեզիայի
անուններից մեկի՝ Հակոբ Մովսեսի «Գրառումների» երեք գրքերն
են, որոնք լույս են տեսել 2015, 2017 և 2018 թվականներին: Գրառումները որքան ծավալուն են, նույնքան էլ արդիական՝ համաշխարհային և հայ գեղագիտական մտքի յուրացման, արդի հայ
պոեզիայի, երաժշտության, հասարակական մտքի զարգացման տեսանկյունից: Հակոբ Մովսեսի գրառումների աշխարհայեցությունը, թեև բարդ է և ունի հայեցության հոգևոր ըմբռնում, բայց տարաբնույթ նյութը, լինեն համաշխարհային թե հայ պոեզիայի, փիլիսոփայական և գեղագիտական համակարգերի, հասարակական ըմբռնման, թե այլ հարցադրումներ, որոնք ծագում են արդի աշխարհի մշակութային հարցադրումների ոլորտից, քննվում է բանաստեղծի փորձառության տեսանկյունից:

Ալեքսանդր Խատիսյան. անտիպ գործեր, նամակներ, նյութեր և փաստաթղթեր, աշխ.՝ Վլադիմիր Հարությունյանի

Արարատ Մ. Հակոբյան

Պատմության մեջ նշանակալի հետք թողած անհատ գործիչների ստեղծած հարուստ ժառանգության գիտական ուսումնասիրությունը, արժևորումն ու հրապարակումը պատմագիտական հետազոտության իրականացման պարտադիր պայմանն է: Այդ տեսանկյունից դրվատանքի արժանի գործ է կատարել մաթեմատիկոս, գիտությունների դոկտոր Վլադիմիր Հարությունյանը:

Արարատ Մ. Հակոբյան

Վաստակաշատ պատմաբան Երվանդ Փամբուկյանն իր տասնամյակների գիտահետազոտական աշխատանքների ընթացքում տարբեր սկզբնաղբյուրներից՝ արխիվային փաստաթղթերից, նամակագրությունից, հուշագրություններից, մամուլից, բարեխղճորեն հավաքել և ընթերցողի դատին է հանձնել ինքնատիպ մի աշխատություն, որը ՀՅ Դաշնակցության գործիչների, կառույցների ու նրանց գործունեության վայրերի ծածկանունների (pseudonyms) համահավաք ներկայացման առաջին փորձն է:

(Հովհաննիսյան Ս., Աննալների դպրոցը և պատմության գրության կերպերը, Եր., «Սարգիս Խաչենց • Փրինթինֆո», 2022, 312 էջ)

Դավիթ Ռ. Մոսինյան

Հայոց պատմությունն էական, առանցքային բաղադրիչ ու դիտանկյուն է եղել հայկական մշակույթը հասկանալու և հայկական ինքնությունն ըմբռնելու համար։ Սակայն հատկապես 20-րդ դարասկզբից սկսած և առանձնապես խորհրդայնացումից հետո շարադրված հայոց պատմությունը քննադատական սուր հայացքի նշանառության տակ է հայտնվում, քանի որ ի զորու չի լինում ներկայացելու կամ վերկայացնելու հայկականության խորքերը։

Jürgen Gispert, Armenien gestern und heute – „Die Aschen der Opfer schlagen in unseren Herzen“. Zu einer Theorie der armenischen Memorialkultur

Աշոտ Ն. Հայրունի

Գերմանացի ազգագրագետ և հայագետ դր. Յուրգեն Գիսպերտի անունը վաղուց է, ինչ հայտնի և սիրված է հայագիտական և պատմագիտական հանրույթի կողմից:

Հայոց ցեղասպանությունը և էթնիկ զտումները Օսմանյան կայսրությունում

Արմեն Ց. Մարուքյան
Հայկական հարցի և Հայոց ցեղասպանության պատմության տարբեր հիմնահարցերով, հայ հետազոտողներից բացի, զբաղվել են նաև օտարազգի, այդ թվում՝ թուրք մասնագետներ, որոնց պայմանականորեն կարելի է բաժանել թուրքական պաշտոնական և ոչ պաշտոնական տեսակետների կողմնակիցների: