Category Archives: ԳՐԱԿԱՆԱԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆ

Մարո Վ. Ղուկասյան

Գրական ստեղծագործությունը բարդ և անկանխատեսելի մի աշխարհ է՝ անակնկալներով ու հակասություններով, պատմական ժամանակաշրջանով, բովանդակային բազմազան շերտերով, հեղինակի անհատականության դրոշմով և նրա ինքնատիպ հոգեբանության ու մտածելակերպի անսպասելի դրսևորումներով։

Դավիթ Վ. Գասպարյան

Ռուսական հեղափոխություն, Կովկասյան ճակատի փլուզում, Հայաստանի առաջին հանրապետություն՝ պատմաքաղաքական այս բարդ իրադարձությունների պայմաններում ինչպե՞ս դասավորվեցին Չարենցի կյանքն ու գործունեությունը:

Աշոտ Ն. Հայրունի

19-րդ դարի լուսավորական շարժման «Վերադարձ դեպի ժողովրդական արժեքները» նշանաբանը հայ իրականության մեջ առավել հրամայաբար էր հնչում՝ թելադրված ազգային-քաղաքական անմխիթար կացությամբ: Օտար կեղեքիչների՝ ազգային խտրականությամբ օրինականացված կամայականություններով, ֆիզիկական
բնաջնջման սպառնալիքով և նոր տնտեսական հարաբերություններով ներդրված օտարամուտ բարքերով բնորոշվող ժամանակաշրջանում ազգային ինքնաճանաչման խնդիրը հայ առաջավոր մտքի ոգորումների առանցքն էր: «Ով որ իր անցյալը չի մոռանում, ներկայի մասին նա կարող է հոգալ»,- հայտարարում էր «Կայծերի» հերոսը:

(Հովհաննես Սարկավագից մինչև Մկրտիչ Նաղաշ)

Ալա Ա․ Խառատյան

Աշխարհայացքի փոփոխության տարրերի առկայացումը գրականության մեջ վաղուց շեշտադրել է Մանուկ Աբեղյանը, սակայն
երևույթի ճիշտ ընկալմանն ու գնահատմանը և հետագայում դրա
ուսումնասիրությանը ինչ-որ տեղ խանգարել է խորհրդային համակարգի գաղափարախոսության աթեիստական կամ հակաեկեղեցական բնույթը:

Ամփոփում

Հրանտ Մաթևոսյանի ստեղծագործության մեջ (անգլերեն)

Վաչագան Ռ. Գրիգորյան

Ուսումնասիրությունը նվիրված է Հրանտ Մաթևոսյանի գրականության մեջ խորհրդային հավասարեցման քաղաքականության հետևանքների քննադատությանը։ Հոդվածում նոր տեսանկյունով են վերլուծվում գրողի ստեղծագործությունները, կիրառվել են համադրական, պատմահամեմատական և վերլուծական մեթոդները:

1917 թվականի հեղափոխությունից հետո բավականաչափ մեծ էր հետաքրքրությունը բոլշևիկյան փորձի հանդեպ։ Թեև Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը կասեցրեց երկրի զարգացման ընթացքը, այդուհանդերձ, 20-րդ դարակեսին այլևս ակնհայտ էին վարվող քաղաքականության անդառնալի հետևանքները։ Դեռևս իր ակնարկներում բացահայտելով «հաշվարկելի, պլանավորված» տնտեսական քաղաքականության հետևանքները՝ գրողը, «Մենք ենք, մեր սարերը» վիպակում խորացնելով հարցադրումը, ներկայացրել է երկրի վարած քաղաքականության հետևանքով աշխատավորի օտարումը ինչպես աշխատանքից, այնպես էլ օրենքից և դատական համակարգից:

Գրականության մեջ ճշմարտությունը բարձրաձայնելու վախվորած փորձերի կողքին Հրանտ Մաթևոսյանի ակնարկներն ու երկերը հեղաշրջեցին կաղապարված հասարակական մտածողությունը։ «Ահնիձոր» ակնարկը համարձակ հարցադրումներով ու ընդհանրացումներով դարձավ խորհրդային երկրի տնտեսվարման քաղաքականության լրջագույն քննադատություն։ Գրողը համարձակորեն ցույց էր տալիս նաև ստեղծված կացությունից դուրս գալու ելքը։ «Ահնիձորը» նաև հասարակական կեցության հաշվարկելի ձևերի հետևողական քննադատություն էր, որը Մաթևոսյանը զարգացրեց իր հետագայում գրված գործերում։ Այս ելակետային սկզբունքն ամբողջացվել էր դեռևս գրողի 1959 թվականին գրած «Տափաստանում» ակնարկում, որում գրողն ըմբոստանում է կյանքի «ստանդարտ» ձևերի դեմ. նա խոսում է կատարելագործվող մարդկանց մասին։ Մաթևոսյանը գրականություն էր մտնում կյանքի հաշվարկելի ձևերը մերժելու և բնական կենսաձևերը պաշտպանելու անխախտ մտայնությամբ:

Հարցադրումները գրողը քննում էր ոչ միայն հասարակական, այլև բնագիտական՝ կենսաբանական մակարդակում։ Նրա «Ծաղրածուների մեր տոհմը» վիպակը բնության կողմից մարդուն տրված պաշտպանական միջոցի՝ ծիծաղի և լրջության՝ ռացիոնալիզմի հա կադրության պատմություն է, իսկ «Նանա իշխանուհու կամուրջը» վիպակը՝ կեղծ հաշվարկների և մարդկային բնավորության բախման արտահայտություն։

Մաթևոսյանական աշխարհն ուղղված է «բնական մարդու» իրավունքների պաշտպանությանը և համահունչ է բախտինյան եզրահանգմանը՝ դրանից բխող հետևանքներով։ Պաշտպանել մարդավայել ապրելու իրավունքը նշանակում է մեծագույն պատասխանատվություն զգալ մարդու և մարդկության ճակատագրի առաջ:

Սուրէն Դ. Դանիէլեան

Հայ բեմի վրայ, ըստ Յակոբ Օշականի, իր թատերական գործերը «աշխարհ մը ըսելիք» ունեն, ինչը անակնկալ գրական խոստովանութիւն է, երբ գիտենք, որ վիճայարոյց թուացող այս եզրը, իր համար այդ ըսելիքը պատմուածքի ժանրում եւ «ծանր» վէպերի յայտնի տիրոյթներում է՝ դեռ մի կողմ թողած քննադատական աննախադէպ աշխարհը։

Սեյրան Զ. Գրիգորյան
1919 թ. Եղիշե Չարենցը ստեղծում է Կարինե Քոթանճյանին նվիրված «Տաղ անձնական» բանաստեղծությունը, որի նախավերջին տան մեջ գրում է.

Բայց շուրջս թող որքան կուզե աշխարհը այս խնդա, ցնդի –
Ես – հաշմանդամ ու խելագար ու հավիտյա՛ն վտարանդի՝
Դեպի երկի՛նք պիտի գնամ, դեպի եզերքը Ամենտի –
Իմ բա՛րձր, հին ու աստղային երազների ճանապարհով…

Ամփոփում

Փոխներթափանցման մետաֆիզիական Հովհաննես Թումանյանի և Ավետիք Իսահակյանի ստեղծագործություններում (անգլերեն)

Նաիրա Վ. Համբարձումյան
Անտիկ և ժամանակակից հեղինակներըմշտապես ներդաշնակել և կանոնակարգել են նախագիտելիքը և փոխհարաբերությունները էոնների (դարաշրջանների) միջև՝ դիտարկելով դրանք անվերջորեն ձգվող, անավարտ և անընդհատական մի երկխոսության տիրույթում, որտեղ ոչ մի միտք չի մահանում, և տեքստի՝ որպես անսահմանության ընկալումը պայմանավորվում է Ասացմամբ ու առնչվում Արարումին: Եվ երբ Արարումը դառնում է ծանրության կենտրոն, ոչ միայն այդ միասնության արդյունքն ու պատկերը, այլև ուղղվածությունն ու ինքնորոշումը հեղինակին ուղղորդում են դեպի հոգևոր ազատագրումը՝ ապահովելով տեքստի գոյաբանական տիրույթն ու ստեղծելով հեղինակի կատարելատիպը:

Տեքստի հայտնագործման և իրացման այսօրինակ գործընթացը մշտապես իրականանում է մշակութաբանական մի որոշակի միջոլորտում, երբ բացվում են հավերժի դռները, և տեղի է ունենում նախագիտելիք + իմաստություն + մտահղացում + տեքստ + հեղինակ (փոխանցող) = էոն [հավերժություն] իդեալական հանդիպումը: Փոխներթափանցումների և հաղորդակցությունների նման կարգավորումն իրացվում է միմիայն տեքստի հիմքում և առնչվում է հավերժորեն ներկա, սակայն անհայտ ընթերցողին, որին դիմում է հեղինակը:

Ուսումնասիրության նպատակը տեքստում միմյանց հակադրվող երկու տարբեր ժամանակների՝ քրոնոսի (համահարաբերվող ներկաների շղթա պահեստարան, որի սահմանային պտույտը կամ արտաքին շերտը Աստված է) և էոնի (ենթադրում է անցյալ-ապագա տարածաժամանակային քրոնոտոպը)՝ որպես տեքստի ներժամանակային պահեստարանների և մետաֆիզիկական փոխներթափանցումների, ինչպես նաև տեքստի տարածաչափությանն առնչվող հիմնահարցերի (մետահնչյուն – մետաբառ – մետաիմաստ) քննությունն է:

Գաղափարը նյութապես առկայացնելու և վերը նշվածը բանաձևելու համար ուսումնասիրության մեջ դիտարկել ենք Հովհաննես Թումանյանի և Ավետիք Իսահակյանի ստեղծագործությունները

Տեքստի համեմատական և համադրական վերլուծությամբ առանձնացված գաղափարները համաժամանակյա և տարաժամանակյա մեթոդներով միավորել ենք մեկ ընդհանուր գաղափարի՝ քրոնոս-էոն տարածաժամանակային քրոնոտոպում՝ կիրառելով օբյեկտներ և երևույթներ, որոնք որոշակի են իրենց ընդհանրություններով և էությամբ, հետևաբար հասկացման տիրույթում համընկնում են բովանդակությամբ: Իմաստաբանական և  տիպաբանական առանձնահատկությունների բացահայտման համար կիրառել ենք նաև ֆենոմենոլոգիական մեթոդը՝ ընդգծելով նյութի գաղափարը, դերը, նշանակությունը, ազդեցության ոլորտները, հասկացման մեթոդաբանությունը:

Ուսումնասիրության միջոցով եզրահանգել ենք, որ ներկան ամփոփում է անցյալն ու ապագան, որոնք մշտապես ձգտում են իրենց երկու սկիզբներին, միավորվում և բաժանվում են ներկայի ներքին տիրույթում՝ մետաֆիզիկական և իմաստաբանական փոխներթափանցումներով փոխադարձաբար ազդելով մեկը մյուսի վրա: Իրացվում է նաև գաղափարը, թե որոշակիորեն ընդհանուր, միասնական և մեծ մի տարածաժամանակում տեքստը հեղինակի մեջ է, և հեղինակը՝ տեքստի, քանի որ միայն հեղինակը գիտի այն ներթափանցումների ու տեղաշարժերի մասին, որոնց միասնական ներքին տիրույթում ենթադրվում է տեքստի փոխներթափանցման մետաֆիզիկան:

Աշխեն Էդ. Ջրբաշյան
20-րդ դարի արևմտահայ բանաստեղծության ամենանշանակալի դեմքերից մեկի` Դանիել Վարուժանի ստեղծագործությանը նվիրվել են բազմաթիվ գրքեր և ուսումնասիրություններ, համակողմանի քննության են ենթարկվել նրա կյանքի ու գործունեության դրվագներն ու հանգամանքները։ Վարուժանի պոեզիայի գաղափարական և գեղարվեստական ազդակների ուսումնասիրությունը զբաղեցրել է շատ բանասերների:

Աշոտ Ն. Հայրունի
19-րդ դարի երկրորդ կեսին ազգային փրկության ուղիների որոնման ճանապարհին Րաֆֆին պետք է առերեսվեր նաև տնտեսական հիմնա- խնդիրներին, որոնք մասնատված ու կոտորակված հայ ժողովրդի հանդեպ գործադրվող ճնշումների ուժգնացման պայմաններում ունեին ոչ միայն տնտեսական, այլև քաղաքական նշանակություն: Ուստի պատահական չէ, որ դրանք առանցքային տեղ են զբաղեցնում Րաֆֆու հրապարա- կախոսության մեջ։