Category Archives: ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Մաս Ա: Բագրատունյաց թագավորության ներքին և արտաքին դրությունը Սմբատ Բ-ի գահակալության առաջին շրջանում (970-ական թթ. վերջ980-ական թթ. առաջին կես)

Արման Ս. Եղիազարյան
Աշոտ Գ Ողորմածի (953-978 թթ.) գահակալության վերջին տարիներին Բագրատունյաց թագավորության ներքին և արտաքին դրությունը մեծապես բարդացել էր: 960-ական թթ. երկրորդ կեսից ի վեր Բյուզանդական կայսրության ծավալապաշտական քաղաքականության թիրախում հայտնված թագավորությունը մեծ դժվարությամբ միայն կարողացավ հաղթահարել ներքին քաղաքական և հոգևոր-կրոնական ճգնաժամը, սակայն կորուստներն անդառնալի էին: Բյուզանդիան տիրել էր Տարոնին, դավադիր քաղաքականությամբ Վասպուրականի տերերի շրջանում վերարթնացրել էին Գագիկ Արծրունու մահից (943 թ.) հետո կարծես վերացած գահերեցական նկրտումները, իսկ Կարսում ստեղծվել էր Բագրատունիների առանձին թագավորություն (975 թ.), որով գրեթե կիսով չափ կրճատվել էին Բագրատունիների՝ Հայաստանում և Այսրկովկասում առաջնակարգ դիրքի հասնելու համար հիմք հանդիսացած տարածքային, նյութական ու մարդկային ռեսուրսները: Այդպիսով՝ ակնհայտ է, որ Անիի տիրակալն արդեն չուներ այն հզորությունը, որ նրա համար ապահովում էր գերակայություն Հայաստանում և քրիստոնյա Այսրկովկասում: 

Շերիֆ փաշայի առեղծվածը

Արամ Ս. Սայիյան

Այս տարի լրանում է Սևրի պայմանագրի 100-ամյակը, ինչը կարևոր է ոչ միայն մեզ՝ հայերիս, այլև քրդերի համար, քանզի Փարիզի խաղաղության վեհաժողովն առաջին լուրջ քաղաքական հարթակն էր, որտեղ բարձրացվեց քրդական հարցը, և Սևրի պայմանագրով մասնակիորեն ճանաչվեց քուրդ ժողովրդի ինքնորոշման իրավունքը:

Եվ հայ-բյուզանդական եկեղեցական հակամարտությունը 10-րդ դարի վերջին քառորդին

Վարդան Ա. Ալեքսանյան
10-րդ դարի վերջին քառորդին Բագրատունյաց թագավորությունը քաղաքական, տնտեսական և մշակութային վերելքի ուղին էր բռնել: Երկրի առաջընթացի գործում զգալի դեր ուներ հայոց եկեղեցին, որն ըստ կարելվույն աջակցում էր հայոց պետականության ամրապնդմանն ուղղված Բագրատունիների ջանքերին:

Մաս Բ։ Պայքար հայոց թագավորության միասնականության պահպանման համար

Արման Ս․ Եղիազարյան
960-ական թթ. վերջը և 970-ական թթ. առաջին կեսը Աշոտ Գ Ողորմածի գահակալության շրջանի առավել բարդ և հանգուցային փուլերից էր: Հզորության գագաթնակետին գտնվող հայոց թագավորությունն այդ ժամանակ կանգնեց մեծ վտանգի առաջ, քանի որ անչափ հավակնոտ նվաճողական ծրագրերով հանդես եկան Բյուզանդիայի կայսրեր Նիկեփոր Փոկասը (963-969 թթ.) և Հովհաննես Չմշկիկը (969-976 թթ.): Բյուզանդիայի հիմնական նպատակը Կիլիկիայից մինչև Պաղեստին ընկած երկրներին տիրելն էր, բայց այդ ճանապարհին նա մի կողմից ձգտում էր օգտվելու Բագրատունյաց թագավորության զինուժի աջակցությունից, իսկ մյուս կողմից Հայաստանի ներսում երկպառակություն սերմանելու և նրանից նորանոր երկրամասեր պոկելու փորձեր էր անում:

Եվ հայկական երկնային խորհրդանշանների ընդհանրությունները

Սարգիս Գ. Պետրոսյան (Գյումրի)
Սուպիլուլիումա I-ը (մ. թ. ա. 1345-1322 թթ.) խեթական հզոր թագավորներից էր, Խեթական աշխարհակալության հիմնադիրը, Միտանիին վերջնական պարտության մատնողը, նրա արևմտյան մասում և Հյուսիսային Ասորիքում խեթերին ենթակա թագավորությունների ստեղծողը:

Հատուկ գործի մասին ՀՅԴ 9-րդ Ընդհանուր ժողովի որոշման 100-ամյակի առթիվ

Գոհար Վ. Խանումյան
1919 թ. աշնանը (28 սեպտեմբերի – 2 նոյեմբերի) Հայաստանի Հանրապետության մայրաքաղաք Երևանում գումարվեց ՀՅ Դաշնակցության 9-րդ Ընդհանուր ժողովը, որի 100-ամյակը լրանում է այս տարի:

Նորանկախ պետականության կայացման, երկրի արտաքին ու ներքին քաղաքականության բազում հարցերից ու խնդիրներից զատ՝ խիստ գաղտնի պայմաններում ՀՅԴ Ընդհանուր ժողովը որոշեց մահապատժի ենթարկել Հայոց ցեղասպանության կազմակերպիչներին և իրականացնողներին, ովքեր տարբեր պատճառներով խուսափել էին թուրքական ռազմական դատարանի դատավճռից: Ժողովի կողմից հավանության արժանացած այդ գործողությունը կոչվեց «Հատուկ գործ», որը մեր հանրությանն ավելի շատ հայտնի է «Նեմեսիս» անունով: Այն վստահվեց ՀՅԴ Հատուկ կամ Պատասխանատու մարմնին:

Ալբերտ Ա. Ստեփանյան

Հոդվածը խնդիր ունի հետազոտելու ընկերային կառույցի հիմնարար բաղադրիչի՝ տուն/ընտանիքի կերպափոխությունները հընթացս հայոց պատմության երկար տևողության: Տևողություն, որը կազմում է Մովսես Խորենացու «Հայոց պատմության» իմաստային հենքը: Այս հոլովույթում ընտանիքը դիտարկվում է հայոց ազգային ինքնության երեք հարացույցների համածիրում՝ տոհմիկ կառույց, քաղաքական ազգ և ուխտ Աստծոյ: Հայոց սովորութային իրավունքի, հելլենիստական իմաստասիրության, զրադաշտական և աստվածաշնչյան իրավական ըմբռնումների լույսի ներքո բացահայտվում է ընտանիքի ներքին կառույցի, ունեցվածքային և բարոյական հարաբերությունների համալիրը: Բազմամուսնություն և մենամուսնություն, լիարժեք և պայմանական ամուսնություններ՝ ահա այն չափույթները, որոնցով լուսաբանվում է հիմնախնդիրը: Հարդյունս բացահայտվում է ներընտանեկան հարաբերությունների այն բազմազանությունը, որը պարառում է ընկերային համակեցության այս հիմնարար միավորի սովորութային, ծիսական, բարոյական և իրավական հիմքերը: Դրանց հարմոնիկ համադրությունը միտված է ապահովելու նրա կայունությունն ու շարունակականությունը հընթացս հարափոփոխ ժամանակի:

Առանձնակի սևեռումի առարկա է ընտանիք-հանրույթ-պետություն հարաբերությունների ուսումնասիրությունը: Դա հնարավորություն է ընձեռում նորովի լուսաբանելու հայոց պատմության բազում դրվագներ, որոնք ցայժմ դիտարկվել են սոսկ առօրեական-նկարագրական կերպավորմամբ: Ասվածի լույսով ուրվագծվում է պատմության մի կայուն ալգորիթմ, որը ներկայացնում է Տուն Հայոցի կերպափոխությունները՝ սկսյալ տան և հայրենիքի նույնությունից (Հայկ և հայկյաններ) մինչև տան և Աստծո կամքի համադրելիության հեռանկարը (քրիստոնեական ըմբռնում):

Ուրույն դիտանկյուն է ներկայացնում արքայական ընտանիքը: Հիշենք, մինչ 4-րդ դարի արյունահեղ ընդհարումները վերջինս ընկալվում էր իբրև ընտանիքի ընդհանրական հարացույց, որի կարգաբերվածությամբ և բարոյական պատկերով շատ առումներով պայմանավորված էին Մեծ Հայքի անդորրը և բարեկեցությունը: Այս դրույթը հոդվածում ներկայացված է ականավոր գահակիրների օրինակով՝ Արտաշես Ա, Տրդատ Մեծ: Դիտարկված է նաև հակավիճակը, երբ արքայական ընտանիքում տիրող քաոսը հանգեցնում է Մեծ Հայքի թուլացմանն ու անկմանը: Այդ վիճակը դիտարկված է Արշակ Բ-ի ընտանիքի օրինակով:

Մաս Ա. Հայոց թագավորության վերելքը (953-966 թթ.)

Արման Ս. Եղիազարյան
Աշոտ Գ Ողորմած արքայի գահակալության ժամանակաշրջանը Բագրատունյաց թագավորության պատմության կարևորագույն պատմափուլերից է: Հորից՝ Աբաս թագավորից (929-953), նա ժառանգել էր քաղաքական ու հոգևոր առումներով միասնական ու հզոր մի թագավորություն, որն ընդգրկում էր Մեծ Հայքի հողերի մեծ մասը և տիրապետում էր տնտեսական մեծ ներուժի: Հայոց թագավորության գերակայությունը տարածվում էր նաև քրիստոնյա Այսրկովկասի վրա, և համապատասխանաբարª հայոց թագավորն էլ կրում էր §շահնշահ հայոց և վրաց¦ տիտղոսը:

Ընդունման 100-ամյակի առթիվ

Արարատ Մ. Հակոբյան

Հայաստանի անկախության հռչակումից մեկ տարի հետո՝ 1919 թ. մայիսի 28-ին պատմական հնարավորություն ստեղծվեց իրագործելու մեր ժողվորդի դարավոր երազանքը՝ դարեր շարունակ օտար բռնակալերի կողմից տարանջատված Հայրենիքի ու ազգի միասնականացման գաղափարը՝ Միացյալ եւ Անկախ Հայաստանի տեսլականը:

Արսեն Կ. Շահինյան
Մահմեդական արաբների նվաճումերին նախորդող բյուզանդա-պարսկական վերջին երկու՝ 572–591 և 603–628 թվականների պատերազմերի արդյունքում Քրիստոնյա Արևելքի որոշ երկրների քաղաքական համակարգում, որը ձևավորվել էր 387-ին՝ Մեծ Հայքի թագավորության և ողջ Առաջավոր Ասիայի բաժանումից ի վեր, տեղի ունեցան կտրուկ փոփոխություններ: