Մաս հինգերորդ։ ՀՅԴ առանցքային դերակատարությունը Իրանի 1905-1912 թթ. Սահմանադրական հեղափոխության եվրոպական արևելումի ապահովման գործում

Գևորգ Ս. Խուդինյան
Պատմ. գիտ. դոկտոր

Իրանի (Պարսկաստանի) (1905-1912 թթ.) Սահմանադրական հեղափոխության մեջ ՀՅ Դաշնակցության քաղաքական դերակատարության մասին անցած հարյուրամյակում հրապարակվել են բազմաթիվ արխիվային փաստաթղթեր, նամակների ժողովածուներ, ստեղծվել է պատկառելի գի- տական գրականություն։ Հասանելի է նաև ժամանակակիցների և իրադարձությունների մասնակիցների գրությունների ու հուշերի զգալի մասը։ Սակայն անգամ նման հարուստ աղբյուրագիտական հենքի վրա ստեղծված հոդվածներն ու ուսումնասիրությունները մինչ օրս գրեթե չեն բացահայտել Իրանի Սահմանադրական հեղափոխությանը մասնակից ու դերակատար ուժերի և գործիչների հետ ՀՅ Դաշնակցության կապերն ու հարաբերությունները, որոնց համատեքստում է միայն հնարավոր հասկանալ այդ հեղափոխությանը ՀՅԴ մասնակցության իրական պատճառները։

Սարգիս Գ․Պետրոսյան (Գյումրի)
Պատմ․ գիտ․ դոկտոր

Մ․ թ․ ա․ III հազարամյակի երկրորդ կեսի առաջին դարերում Մեր- ձավոր Արևելքի քաղաքական կյանքում տեղի էին ունեցել աշխարհացունց իրադարձություններ. Միջագետքում ստեղծվել, ապա կործանվել էին առաջին աշխարհակալությունները։ Հայկական լեռնաշխարհի բնակիչները, լինելով միջագետքցիների հարևանները, կրել են դրանց բացասական հետևանքները թե՛ Սարգոն և թե՛ Նարամ-Սուեն բռնապետերի հետ ունեցած առճակատման տեսքով։Ժամանակաշրջանի էբլայական և աքադական արձանագրություններում որոշակի տեղեկություններ կան Արմի/Արմանում երկրի ու իր թագավորների՝ դրանցում ունեցած մասնակցության վերաբերյալ։ Դրանց հիշատակները պահպանված են եղել նաև խեթական և հայոց հին (նախամաշտոցյան) պատմագրություններում, որոնցից թափանցել են մի կողմից՝ հունական ինչ-որ աղբյուրի մեջ, իսկ մյուս կողմից՝ տեղ գտել Մովսես Խորենացու երկում։

«Հին օրերի» վերաիմաստավորման արդիականությունը

Սերգեյ Ա. Աղաջանյան
Բանասիր. գիտ. դոկտոր

Հաճախ կարելի է լսել որպես աքսիոմատիկ ճշմարտություն ասվող միտքն այն մասին, որ պատմությանը բնորոշ է կրկնվելու հատկանիշը։ Մինչդեռ հարցին գիտականորեն մոտենալու պարագայում կարող ենք եզրակացնել, որ անգամ տեսականորեն պատմությունը չի կարող կրկնվել: Իրականությունն այն է որ մեր շուրջ տեղի ունեցողի պատճառը մեր մեջ փնտրելու փոխարեն դա ընդունում ենք որպես պատմական անհրաժեշտություն և որպես մեղավոր ենք նշանակում պատմությունը: Պատմության կրկնվելու նույնիսկ հավանականությունը բացառվում է այն պարզ պատճառով, որ յուրաքանչյուր ժամանակաշրջանին բնորոշ սոցիալ-քաղաքական գործընթացներն անշրջելի են: Պատմությունը ժամանակի հոսքն է, որը հետընթաց չունի:

Մեզանում հայագիտության նպատակների ու գործառույթների մասին բանավեճերը սովորաբար ծավալվում են Հայաստանի շուրջ տեղի ունեցող արտաքին-քաղաքական տեղաշարժերին ու դրանց ու- ղեկցող ներքաղաքական զարգացումներին զուգահեռ։ Դա վկայում է այն մասին, որ ավելի քան երեք տասնամյակի անկախություն ունեցող Հայաստանը դեռևս չի որոշել իր տեղն ու դերը փոփոխվող աշխարհում։ Ուստի մեր ապագայի անորոշ լինելու պայմաններում հայագետների շրջանում սկիզբ է առել մի տարօրինակ բրոունյան շարժում, որը գիտական բարեվարքության հետ կապ չունեցող աբսուրդի թատրոն է հիշեցնում։

Ամփոփում

Սեդա Ք. Գասպարյան (Բանասիր. գիտ. դոկտոր), Նարե Ա. Շալունց

Բանալի բառեր – մտաշահարկում, մտաշահարկային ռազմավարություն, մտաշահարկային մարտավարություն, քաղաքական դիսկուրս, դիսկուրսի քննական վերլուծություն, պետականորեն որդեգրված հակահայկական քարոզչություն:

Սույն հոդվածը նպատակ ունի վերլուծելու և մեկնաբանելու քաղաքական դիսկուրսում կիրառվող մտաշահարկային ռազմավարություններն ու մարտավարությունները: Հաստատվել է, որ թեև մտաշահարկումը խոսքի լայնորեն տարածված մեխանիզմներից է կյանքի գրեթե բոլոր ոլորտներում, սակայն հատկապես քաղաքական դիսկուրսն է (ներառյալ քաղաքական հարցազրույցները), որ պարարտ հող է ստեղծում մտաշահարկման տարբեր հնարքների ներդրման և իրականացման համար, որոնց օգնությամբ փորձում են համոզել ունկնդրին հավատալ մի բանի, որը հեռու է իրական լինելուց: Հատկանշական է, որ մտաշահարկային ռազմավարության լեզվական պատկերը դրսևորվում է տարբեր մակարդակներում՝ իմաստաբանական, ոճագիտական, գործաբանական: Քաղաքական դիսկուրսի մտաշահարկային արտահայտությունը լեզվական հատույթն է: Այնուամենայնիվ, մտաշահարկման վերլուծությունը ենթադրում է նաև լեզվական պատկերին զուգահեռ արտալեզվական իրականության ուսումնասիրություն, որն էլ ապահովում է խնդրի առավել համակողմանի քննություն:

Այս ուսումնասիրությունը միտված է բացահայտելու քաղաքական դիսկուրսի մտաշահարկային բնույթը՝ ըստ 2020 թվականին Արցախում (Լեռնային Ղարաբաղ) Ադրբեջանի հրահրած 44-օրյա պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի ելույթների, որոնցում հայերի նկատմամբ թշնամական վերաբերմունքն առարկայանում է պետականորեն որդեգրված հակահայկական քարոզչության և ատելության խոսքի միջոցով։ Սույն հետազոտությունն իրականացվել է իմաստային, շարահյուսական, գործաբանական և քննադատական դիսկուրսի վերլուծության դիտանկյուններից՝ հղում կատարելով Ալիևի՝ միջազգային լրատվամիջոցներին (BBC, France 24, CNN, Al Jazeera, ARD TV Channel) տված հինգ հարցազրույցներին:

Փաստական լեզվանյութի վերլուծության արդյունքում պարզ է դառնում, որ քաղաքական հարցազրույցներում մտաշահարկային ժխտման, վերաձևակերպման, ասույթների կրկնության միջոցով փորձ է արվում խեղաթյուրել փաստերը՝ այդպիսով միջազգային հանրության շրջանում ձևավորելով հակահայ դիրքորոշում:

Գեւորգ Ս. Խուդինյան, Մկրտիչ Դ. Դանիելյան

Արխիվային նորահայտ վավերագրերի այս ծավալուն փաթեթը լույս է սփռում ՀՅ Դաշնակցության Բաքվի («Ոսկանապատի») կազմակեր- պության գործունեության լիովին անհայտ էջերի վրա։

«Վէմ» հանդեսի 2023 թվականի վերջին համարում հրապարակվել են Ռուսաստանի Ոստիկանության դեպարտամենտի հանձնարարությամբ 1895 թ. աշնանը Բաքվի դաշնակցական գործիչների բնակարաններում իրականացված խուզարկությունների մասին վկայող փաստաթղթերը։ Սակայն դրա հետևանքով սկիզբ առած ձերբակալությունների արդյունքում Ռուսաստանի Արդարադատության նախարարությունում «Ոսկանապատի» գործիչների հանդեպ սկսված մանրամասն հետաքննությանն առնչվող վավերագրերը մինչ օրս անհայտ են մնացել հետազոտողների համար։

Արմեն Ց. Մարուքյան

2020 թ. 44-օրյա պատերազմը ծանր հետևանքներ ունեցավ Արցախի և Հայաստանի հանրապետությունների համար: Մարդկային ու տարածքային լուրջ կորուստներից բացի, էապես մեծացան անվտանգային սպառնալիքներն ու մարտահրավերները հայկական երկու հանրապետությունների բնակչության համար: Ինչպես և սպասելի էր, Ադրբեջանը չբավարարվեց 2020 թ. պատերազմի արդյունքներով, որոնք իրենց արտահայտությունը գտան նոյեմբերի 9-ի եռակողմ հայտարարության տեքստում՝ փորձելով ամեն կերպ զարգացնել Թուրքիայի անմիջական ներգրավվածությամբ ու համակողմանի աջակցությամբ ձեռք բերված հաջողությունները: Հայկական հանրապետությունների նկատմամբ Ադրբեջանի քաղաքականության ագրեսիվությունը ոչ միայն չնվազեց, այլև ստացավ նոր դրսևորումներ՝ վերածվելով բազմակողմ հիբրիդային պատերազմի:

Հրանտ Ռ. Օհանյան

Թեև հայ պատմագրության մեջ որոշ անդրադարձներ կան Լազարյան ճեմարանի տեսուչ (1822-1826) և ուսուցիչ (1822-1838), լեզվաբան, հոգևոր գործիչ Միքայել (Հովակիմ) Սալլանթյանի (1782-1851) գործունեությանը, այնուամենայնիվ, Մատենադարանում պահպանվող արխիվային բազմաթիվ վավերագրերը նոր լույս են սփռում նրա կյանքի և գործունեության մի շարք ուշագրավ դրվագների վրա:

Թամար Լ. Հայրապետյան

19-րդ դարի երկրորդ կեսից սկսած Անդրկովկասի հայ հասարակությունը գործուն հետաքրքրություն էր ցուցաբերում ազգային ինքնագիտակցության վերելքը պայմանավորող տպագրության, մամուլի, հրատարակչական գործի, մանկավարժության և դպրոցի նկատմամբ: Այս հոսանքի մեջ իր ուրույն տեղն ուներ Արցախ պատմազգագրական շրջանը, որտեղ, ի թիվս հումանիտար մշակույթի վերոնշյալ ոլորտների, սկսում էր ձևավորվել գավառական քաղաքի կյանքն աշխուժացնող ևս մի կարևոր հաստատություն՝ թատրոնը: Այն իր զարգացմանն է հասնում Շուշիի Խանդամիրյան թատրոնով։

Անի Ժ. Ավետիսյան

Մատենադարանի արաբատառ ձեռագրերի հավաքածուն այսօր ընդգրկում է 2732 ձեռագիր, որոնցից մոտ 400-ը օսմաներեն են, այդ թվում՝ ութ չաղաթայերեն և մեկ լակերեն (զուգահեռ օսմաներեն): Oսմաներեն ձեռագրերը Մատենադարանի ձեռագրական ժառանգության մաս են կազմել հիմնականում Սբ. Էջմիածնի Մատենադարանի հավաքածուի, Մինսկի Վ. Ի. Լենինի անվան գրադարանի (այժմ՝ Բելառուսի ազգային գրադարան), Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանի, Երևանի Ե. Չարենցի անվան գրականության և արվեստի թանգարանի նմուշների համալրմամբ, նաև՝ շնորհիվ անհատական նվիրատվությունների։