Author Archives: Admin

Սիրանուշ Գ. Հովհաննիսյան
«ՎԷՄ» համահայկական հանդեսի խմբագրության նախաձեռնությամբ 2018 թվականի մայիսի 31-ին և հունիսի 1-ին Հայաստանի Ամերիկյան համալսարանի Փարամազ Ավետիսյան մասնաշենքի Ալեք եւ Մարի Մանուկյան սրահում տեղի ունեցավ գիտաժողով-քննարկում՝ «Հայաստանի Հանրապետության պատմության դասերը 1918-1920 թթ.: Սերունդների հիշողության և արդիականության մարտահրավերների համատեքստում» խորագրով, որը նվիրված էր Հայաստանի Հանրապետության 100-ամյակին:

Ալեքսանդր Ս. Մանասյան
Միջազգային ցանկացած կոնֆլիկտ, իսկ Ղարաբաղյան կոնֆլիկտը մեր օրերում այդպիսին է, իր գոյաբանության մեջ բազմաչափ սոցիալական երևույթ է, որի բնութի համարժեք իմաստավորումը պահանջում է համալիր մոտեցում:

Ռուբեն Հ. Մելքոնյան
Ինչպես հայտնի է, Օսմանյան կայսրության պատմությունը լի է քրիստոնյա ժողովուրդների նկատմամբ իրականցված պետական հալածանքի, խտրականության, ունեզրկման, կոտորածների և ցեղասպանությունների օրինակներով: Հատկապես երիտթուրքերի կառավարման տարիներին է՛լ ավելի ցայտուն էր դարձել երկիրը միատարր, այն է՝ թուրք իսլամական դարձնելու մոլուցքը:

Վանիկ Հ. Վիրաբյան
Մեզանում որոշ չափով լուսաբանված է թուրք-մահմեդական գործակալների և լրտեսների գործունեությունը Հայաստանի Հանրապետության տարածքում, սակայն Հայաստանի խորհրդայնացմանը հաջորդած ժամանակահատվածի մասին մեր հասարակությունը բավարար չափով իրազեկված չէ:

Գեղամ Մ. Ասատրյան
Մաքրավանքի համալիրը գտնվում է ՀՀ Կոտայքի մարզկենտրոն Հրազդան քաղաքի հյուսիս-արևմուտքում: երկար տարիներ բնակավայրը կոչվել է Նախամարք:
Անվանի պատմաբան Թ. Հակոբյանը, անդրադառնալով գյուղին և վանքին, նշում է. «Պատմական Հայաստանում կար Վարաժնունիք անվամբ երեք գավառ՝ մեկը Տուրուբերանում, մյուսը՝ Վասպուրականում, իսկ երրորդը՝ Այրարատում: Վերջինիս Վարաժնունիք գավառը գրավում էր Մարմարիկ գետի միջին և վերին հոսանքների շրջանը և Հրազդանի վերնագավառը:

Յակոբ Մ. Չոլաքեան
Յօդուածը կը ներկայացնէ Ասորիքի հիւսիսարեւմտեան շրջաններուն մէջ միջին դարերուն հաստատուած հայ հոծ գաղթականութեան պատկերը եւ կը խօսի Համպուշիէ գիւղի աշտարակին ու անոր դրան վրայ Մխիթար Գառներցի կաթողիկոսին ձգած վիմագիր արձանագրութեան մասին, որուն ամբողջական ընդօրինակութիւնը մեզի հասած է Զաքարիա վարդապետ Զմիւռնացիին կողմէ:

Ամփոփում

Նաիրա Ժ. Մկրտչյան

Բանալի բառեր – ազատագրական պայքար, քաղա քական (սոցիալական) գոյաբանություն, քաղաքական անկախու թյուն, քվազի հանգուցային կետ, հայկական տրա մասային իրականություն, քաղաքական-գաղափարաբանական սպեկտր:

Հետկառուցապաշտական տեսանկունից մարդկային համակեցությունների նկարագրման ու ինքնանկարագրման փորձերը ի հայտ են գալիս տարբեր տրամասությունների ու պատումերի ձևով, որոնք կառուցարկում են իրականություններ և մարդկային համակեցությունների աշխարհում լինելը կարգաբերելու և իմաստավորելու կարևոր գործառույթներ ստանձնում: Այս առումով ուշագրավ են հայկական իրականության նկարագրման ու ինքնանկարագրման փորձերը, որոնք հենվում են իրենց տրամասությունների ու պատումերի վրա` իրականացված որոշակի տրամասային պրակ տիկաների միջոցով: Դրանցում տիրապետող թեմաներից մեկը օտար ներխուժումերի հետևանքով պետականության պարբերական կորուստների ու պետականության վերականգնումերի թեման է: Նախնական գնահատմամբ՝ այս թեման կենտրոնական տեղ է զբաղեցնում այլ թեմաների ու հարցերի կողքին` ինչ-որ առումով դառնալով առանցք, որն իր շուրջ է ժողովում հայագիտական մյուս հարցերն ու թեմաները: Վերջիններս, որոնք վերաբերում են սոցիալական կանքի ամենատարբեր ասպարեզներին` տնտեսությունից մինչև արվեստ, կրթություն և այլն, յուրահատուկ կերպով գալիս, հանգուցվում են քաղաքական անկախության ու սուվերենության հիմախնդրին և փոխներթափանցում այդ հիմախնդիրների միջոցով: Ուստի, այն սոցիալական գոյաբանությունը, որն «իր կոչմանը համապատասխան» մեկ խորագրի ներքո ընդգրկում է այս բոլոր հարցերը, ըստ էության, առա ջին հերթին ու գլխավորապես քաղաքական գոյաբանություն է: Միա ժա մանակ հայկական տրամասային իրականության մեջ լայնորեն շրջանառվում են ազատագրման ու ազատագրական պայքարի գաղափարները: Վերջինս պատմական (ան)արդարության գաղափարի հետ միասին գործառում է որպես հանգուցային կետ կամ ավելի ստույգ՝ որպես քվազի հանգուցային կետ: Սա պայմանավորված է այն իրողությամբ, որ վերջին տասնամյակներում հայկական տրամասային իրականությանը բնորոշ է նշանակությունների պակասը:

Ազատագրման ու ազատագրական պայքարի գաղափարները երևան են եկել արդիության ժամանակաշրջանում և լինելով դրա հորիզոնի մի մասը, տարբեր գաղափարաբանական նշանակություններ են ձեռք բերել աջականության ու ձախականության միջև ընկած քաղաքական սպեկտրի սահմաններում: Հակադրվելով տիրապետությանը՝ այն ներառում է ազատության հետևյալ՝ «ազատություն ինչ-որ բանից», «դրության սկզբնավորման» և վերահսկման կամ միջամտության աղբյուրի իմաստները:

Ազատագրական տեսալականի յուրացման հայկական փորձառությունը, հետևելով հեղափոխության արևմտյան դարաշրջանի գաղափարաբանությունների ընտրողական կիրառության տրամաբանությանը, այս գաղափարաբանություններից ներառել ու պահպանել է տարասեռ շերտեր հայերեն «ազատագրում» բառ-եզրի մեջ: Միևնույն ժամանակ 19-րդ դարի վերջին ու 20-րդ դարի սկզբին ազատագրման երկու կողմեր են առանձնացրել՝ ազգային և սոցիալական: Ազգայինը վերաբերում է օտարի կեղեքումից ու տիրա պետությունից ազատագրմանը, որոնք մարմավորում են կայսերա կան ուժերը: Նպատակը քաղաքական անկախության և սուվերենության ձեռք բերում է: Սոցիալական կողմը, դիտարկելով դասակարգային հարաբերություններին (կամ մարքսիստական եզրերով ասած՝ դասակարգային հակասություններին) առնչվող խնդիրները, գործ ունի սոցիալ-տնտեսական կեղեքման ու տիրապետության հետ՝ մարմավորված ինչպես կայսերական, այնպես էլ տեղական ուժերում: Նպատակը անկախ սոցիալական դիրքից՝ բոլորի հավասար բարօրությունն է:

Ինչ-որ առումով ազատագրական տեսլականի յուրացմանը մեծապես նպաստել է հայոց մեջ նախկինում տիրապետող կրոնամետաֆիզիկական ավանդույթը: Սակայն ի տարբերություն վերջինի, այն հիմարար առումով փոխում է քաղաքական անկախության ու սուվերենության հասնելու ողջ հեռանկարը՝ ընդգծելով ազատագրման ու փոխակերպման ներքին աղբյուրների դերը և հայկական իրականությանը բնորոշ կրկնակի կեղեքում ու տիրապետությունը:

Դավիթ Ս. Գյուրջինյան
Հավաքականությունը հասկացական կարգ է: Իմացական տեսանկյունից հավաքական անունը (գոյականը) ներկայացնում է միասեռ, որոշակի հատկանիմով միավորվող՝ միատեսակ առարկաների (անձ և իր) բազմություն՝ որպես միասնական ամբողջություն: Բայց դա ներկայացվում է «առանց քանակային բնութագրման»:

Տաթևիկ Հ. Մերջանյան
Նար-Դոս գրողի անձը, գրականությունն ու գրելաոճը բնութագրելիս բազմիցս են օգտագործվում «պարզ» և «պարզություն» բառերը: Հիրավի, նրա գրականությունը զերծ է ամեն տեսակի ավելորդաբանությունից: Նա տարօրինակ գրող է բառի ամենադրական իմաստով: Ափիբերան զարմանք է հարուցում այն իրողությունը, որ հայ քննադատական ռեալիզմի հոգեբանական ուղղության նշանավոր այս ներկայացուցիչը 21-րդ դարում հայտնվել է ստվերում: Երևույթ, որն արդարացի չէ և ո՛չ մի առումով: Ժամանակակից մարդն ավելի քան երբևէ, ունի Նար-Դոսի գրականության կարիքը:

Սոսե Բ. Պողոսյան
Թուրքիայի և Պարսկաստանի միջև տևական պատերազմերի հետևանքով կեղեքված ու բռնագաղթի ենթարկված հայերի մի ստվար զանգված, 17- րդ դարի սկզբներին հայտնվելով Պարսկաստանում, ոչ միայն կարողացավ պահպանել իր ինքնությունը, այլև կարճ ժամանակահատվածում դարձավ երկրի տնտեսության ու մշակույթի կենսունակ զարկերակներից մեկը: Այս համատեքստում ձևավորվեց նաև Նոր Ջուղայի աշուղական արվեստը՝ դառնալով հայ աշուղական գրականության առաջին դպրոցը: