Tag Archives: Արցախ

ԵՎՐՈՊԱԿԱՆ ՀԱՅԱԳԻՏՈՒԹՅԱՆ ԿԱՐԵՎՈՐ ՁԵՌՔԲԵՐՈՒՄԸ

Արդի հայագիտությունը 2024 թվականին արգասավորվեց գերմանալեզու մի արժեքավոր աշխատությամբ, որի համահեղինակներն են վաստակաշատ հայագետներ գերմանացի պրոֆ․ Թեսսա Հոֆմանը և նորվեգացի դր․ Վինֆրիդ Կ․ Դալմանը։ «Հայաստանի աշխարհաքաղաքական ճակատագիրը․ անցյալ և ներկա» վերնագրով ստվարածավալ աշխատությունն ինքնատիպ և խիստ արժեքավոր է մի շարք տեսանկյուններից։ Նախ՝ դրանում ներկայացված է հայ ժողովրդի ամբողջական պատմությունը ակունքներից մինչև մեր օրերը, ընդ որում՝ գիտական լուսաբանում են ստանում տարբեր դարաշրջանների վերաբերող այն հարցերը, որոնց շուրջ օտար ուսումնասիրողների տեսակետները միշտ չէ, որ անկողմնակալ են եղել։ Երկրորդ՝ աշխատությունը բաղկացած է երկու բաժիններից և 18 գլուխներից. առաջին բաժնի տասը գլուխներում ներկայացված է հայոց հազարամյակների պատմությունը ընդհուպ մինչև Հայաստանի երրորդ հանրապետության հռչակումը, իսկ երկրորդում ութ գլուխներով լուսաբանվում են դրան հաջորդած մոտ երեսունհինգ տարվա իրադարձությունները։ Դա ինքնին փաստում է, թե հեղինակների համար որպիսի կարևոր առաջնահերթություն է եղել հաղթանակներով և պարտություններով, նաև չլուծված խնդիրների առատությամբ բնորոշվող նորագույն շրջանի հետազոտությունը, որի առանցքը կազմում են Արցախյան հակամարտությունն ու դրա համատեքստում ծավալվող իրադարձությունները։ Գրքի կարևոր արժանիքն է նաև այն հանգամանքը, որ շարադրանքը ծայրից ծայր «քարտեզագրված» է։ Այլ կերպ ասած՝ տարբեր ժամանակաշրջաններում Հայաստանը ներկայացնելիս պատկերված են նաև համապատասխան քարտեզներ, որոնցով նյութի մատուցումն ավելի առարկայական, իսկ հեղինակային եզրակացութուններն ու ընդհանրացումներն՝ անառարկելի են դառնում։

Աշխատությունը, որում բազմակողմանիորեն լուսաբանվում են ոչ միայն Հայաստանի և արցախյան հակամարտության, այլև հայկական սփյուռքի պատմությունը, մի յուրօրինակ հանրագիտարան է կամ դասագիրք նրանց համար, ովքեր կցանկանան խոր և ամբողջական գիտելիքներ ձեռք բերել ինչպես այդ հարցերի, այնպես էլ դրանց համատեքստում տեղի ունեցած տարածաշրջանային ու միջազգային իրադարձությունների վերաբերյալ։

ԱՐՑԱԽՈՒՄ ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՇԻՆԱՐԱՐՈՒԹՅԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ ՀԻՄՈՒՆՔՆԵՐԸ

Սույն գրախոսությունը վերաբերում է Մհեր Հարությունյանի «Ռազմական շինարարությունը Արցախում, 1991–2006 թթ.» մենագրությանը, որը համակարգային վերլուծության է ենթարկում Արցախի Հանրապետության՝ ռազմական և ինստիտուցիոնալ կայացման գործընթացը։ Հեղինակը ներկայացնում է Պաշտպանության բանակի ձևավորման, կայացման և ռազմավարական վերափոխման փուլերը ադրբեջանական ռազմական սպառնալիքի պայմաններում։

Մենագրության հիմնական վերլուծական ուղղություններն են՝ զինված ուժերի և կառավարման ինստիտուցիաների ձևավորումը (1992–1994 թթ.), սահմանափակ ռեսուրսների պայմաններում ռազմական ենթակառուցվածքների և նյութատեխնիկական բազայի զարգացումը, սպայական կազմի պատրաստումը և մասնագիտական վերապատրաստումը՝ տեղական և արտասահմանյան կրթական համակարգերում, հրադադարին հաջորդած շրջանում դիրքային պաշտպանության և տարածքային ամրաշինության կազմակերպումը։

Գրախոսության մեջ ընդգծվում է այն հանգամանքը, որ մենագրությունը հիմնված է բացառիկ սկզբնաղբյուրների վրա (արխիվային փաստաթղթեր, պաշտոնական հրատարակություններ, հիշողութուններ), որոնցից շատերը 2023 թ․ Արցախի բնակչության բռնի տեղահանությունից հետո եզակի պատմագիտական արժեք ունեն։

Հատուկ ուշադրություն է դարձվում հետազոտույթյան հայեցակարգային նշանակությանը՝ ռազմական շինարարությունը դիտարկելով որպես պետականակերտման հիմնական գործոն՝ Արցախի քաղաքական կարգավիճակի անորոշության և գոյաբանական սպառնալիքների առկայության պայմաններում։ Մենագրությունն աչքի է ընկնում ոչ միայն փաստերի առատությամբ, այլև հիմնավորված տեսական վերլուծություններով, որոնք միավորում են ազգային անվտանգության, հակամարտագիտության և ինստիտուցիոնալ կայունության ոլորտները։

Գրախոսությունը նաև ընդգծում է աշխատության կիրառական արժեքը՝ այն դիտարկելով որպես հիմք՝ պաշտպանական քաղաքականության մշակման, ինչպես նաև ռազմական կրթության և ռազմավարական հետազոտությունների իրականացման համար։

Գրախոսվող աշխատությունը դիտվում է որպես արժեքավոր ներդրում հետխորհրդային չճանաչված պետությունների զինված ուժերի ձևավորման և ռազմական ինստիտուցիոնալացման ուսումնասիրության ոլորտում։

ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԱԿԱՆ ԲԱՆԱՀՅՈՒՍՈՒԹՅՈՒՆԸ

«Կովկասի տեղավայրերի ու ցեղերի նկարագրության նյութերի համահավաք ժողովածու» ռուսալեզու մատենաշարի էջերում»

2023 թ. տարեվերջին ՀՀ ԳԱԱ Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտական խորհրդի որոշմամբ և ՀՀ Գիտության պետական կոմիտեի գործուն աջակցությամբ (21T-6B290 գիտական թեմայի շրջանակներում) լույս է տեսել «Կովկասի տեղավայրերի ու ցեղերի նկարագրության նյութերի համահավաք ժողովածու»-ի 46 հատորներում ամփոփված՝ հայ ժողովրդական բանահյուսությանը վերաբերվող նյութերի ծավալուն ժողովածուն։

Ցարական Ռուսաստանի Կովկասյան ուսումնական շրջանի վարչության նախաձեռնած այս բազմահատոր ռուսալեզու մատենաշարը հրատարակվել է Թիֆլիսում 1881-1915 թվականներին։ Լույս են տեսել 44 հատորներ՝ յուրաքանչյուրը բաղկացած երկու կամ երեք մասերից, միջին ծավալը՝ 500 էջի սահմաններում: Հայ ժողովրդական բանահյուսության նյութերն այստեղ հրապարակվել են ռուսերենով, հին ուղղագրությամբ: Առաջին համաշխարհային պատերազմի պատճառով բազմահատորյակի հրատարակությունը դադարեցվել է: Իսկ 1926 և 1929 թվականներին լույս են տեսել մատենաշարի վերջին՝ 45 և 46-րդ թողարկումները, որից հետո այն ամբողջությամբ կասեցվել է ֆինանսական խնդիրների պատճառով: